Moeder aarde bloedt

• 2010-10-08
• Milieu & dierenwelzijn

De milieuramp in Hongarije leert ons opnieuw twee zaken. Eén: het enige wat ons collectief bescherming kan bieden tegen grensoverschrijdende milieurampen als deze heet: de Europese Unie. Twee: de tijd van geloven in het groene geweten van het bedrijfsleven is voorbij en strenge, afdwingbare regelgeving is nodig in de hele EU. Want ook al draaien bedrijven nadien op voor de financiële schade, Moeder Aarde heeft geen bankrekening.

Bij het zien van de beelden van de milieuramp in Hongarije, kon ik niet anders dan denken aan een Bijbels tafereel in de reeks van de 7 plagen. De stroom van het giftige rode slib dat maandag wegstroomde uit de Hongaarse aluminiumfabriek, leek wel een metafoor voor de vaststelling dat menselijk handelen Moeder Aarde geregeld doet bloeden.

Gisteren had ik contact met de vice-voorzitter van WWF Hongarije, Gabor Figeczky, die me vertelde dat het toxische slib intussen de Donau had bereikt en dat de zuurtegraad kort daarvoor nog steeds 9,8 % bedroeg. Figeczky zei dat het bedrijf in kwestie volhoudt niet verantwoordelijk te zijn voor deze ramp. Zij hadden zich immers aan alle voorschriften en regels gehouden. Het is eigenlijk gewoon 'bad luck' of een natuurramp. Wat natuurlijk niet zo is. Wat hier speelt is wat we keer op keer in zovele situaties terugzien: bedrijven willen winst maken, hetgeen prima is. Maar laat ze dan tenminste een deel van die winst gebruiken om zoveel mogelijk mens en milieu via allerlei veiligheidsmaatregelen te beschermen. Figeczky merkte terecht op dat de cruciale vraag is waarom er steevast bespaard moet worden op mens en milieu? Hoge beursnoteringen, winstuitkeringen, managementbonussen? Flauwe kortzichtige kul. Want als Moeder Aarde bloedt door onachtzaam menselijk handelen, dan bestaat er niet zoiets als een bankrekening waarop bedrijf X geld kan storten om de schade te herstellen. Die is vaak onherstelbaar.

Onlangs publiceerden de VN een studie waaruit blijkt dat de 3000 grootste bedrijven een derde minder winst zouden maken als de milieukosten in rekening zouden worden gebracht. De geschatte schade voor het milieu bedroeg in 2008 de lieve som van 2200 miljard dollar. We moeten naar een compleet nieuw paradigma, waarbij de externe kosten van landbouw, transport en industrie worden doorberekend. Zo niet is het de gemeenschap die betaalt.

Hetzelfde scenario van een bloedende aarde zagen we op 20 april in de Golf van Mexico. Alleen was het bloed toen zwart en stopte het pas definitief vijf maanden later, nadat 750 miljoen liter ruwe olie een zeer waardevol ecologisch gebied instroomde. Ook hier: BP betaalde de vissers, betaalde de Amerikaanse overheid, maar wat er aan zeer langdurige ecologische schade is aangericht op grote diepten van de zee, laat zich voorlopig alleen raden. Op 7 oktober keurde het Europees Parlement een resolutie goed over de risico's van offshore olieboringen in Europese wateren. Het EP roept Commissie en lidstaten hierin op om de lacunes in de wetgeving rond aansprakelijkheids- en veiligheidswetgeving rond offshore oliewinning te repareren. Helaas stemden christendemocratische en extreem- rechtse politici tegen ons verzoek om voorlopig een moratorium in te stellen. Energiecommissaris Günther Oettinger zal ons volgende week woensdag nochtans bijtreden en wél oproepen tot zo'n moratorium.

Terug naar Hongarije. Het Hongaarse aluminiumbedrijf speelt de vermoorde onschuld, maar de Hongaarse politie opende een strafrechtelijk onderzoek naar de verantwoordelijken van het bedrijf in kwestie, dat overigens zijn milieuvergunning ingetrokken zag, en naar de vraag waarom de Hongaarse autoriteiten bij hun inspectie van twee weken geleden niets hebben opgemerkt. Het is duidelijk dat de EU hier als neutrale derde en beschermer van publieke en kwetsbare belangen moet optreden.

Over gebrekkige milieu-inspecties is al veel gesproken. In 2007 en 2008 nam het EP hierover resoluties aan omdat gebleken was dat er ondanks regelgeving nog steeds sprake was/is van grote verschillen tussen de inspectiesystemen in de lidstaten. De Commissie stelt steeds weer vast dat er in de lidstaten sprake is van gebrekkige uitvoering van de EU-milieuwetgeving en dat dit leidt tot voortdurende schade aan het milieu, maar ook tot verstoring van de mededinging. Het EP riep Commissie en Raad op tot bindende afspraken en regels hierover omdat niet-bindende regelgeving niet werkt. Er bestaat zoiets als het Europees Netwerk voor uitvoering en handhaving van de milieuwetgeving ( European Network for the Implementation and Enforcement of Environmental Law , IMPEL) en dat moet versterkt worden. Ook zou een daadkrachtige Europese milieu-inspectiedienst geen overbodige luxe zijn. Als milieuvervuiling grensoverschrijdend mag zijn, dan ook het toezicht. We zullen nu dus nagaan wat Commissie en Raad met de resoluties gedaan hebben.

Voorts gaan we na of de Milieuaansprakelijkheidsrichtlijn - de 'vervuiler betaalt' - dit soort zaken wel voldoende dekt. En nu blijkt dat de zogenaamde 'Mijnbouw Afval Richtlijn' onvoldoende sterk is. Figeczky zei me dat de toxische afvalstoffen in de rode stroom "helaas niet voorkomen in de richtlijn". De oorzaak? Toen het politiek gevecht hierover zes jaar geleden plaatsvond, was de industriële mijnbouwlobby te sterk. En dus werden talloze toxische giftige stoffen en zware metalen uit de annex van de bewuste richtlijn gehouden.

De Europese groenen gaan alvast de Commissie oproepen om in de milieucommissie binnenkort tekst en uitleg te komen geven over verschillende bestaande regelgevingen en hoe die te vervolledigen en aan te scherpen zijn. En of er een Europese, gespecialiseerde interventiegroep kan komen die in dit soort gevallen lidstaten helpt de schade te beperken. Een doekje voor het bloeden, maar helaas wel nodig.

Bart Staes