Een akkoord over REDD werd vóór en tijdens de Klimaattop in Cancún beschouwd als een van de haalbare doelstellingen. REDD is een mechanisme om de CO2-emissies die via ontbossing in de atmosfeer terechtkomen te verminderen. Begin december 2010 werd de klimaattop afgesloten met een goedgekeurde tekst waarin afspraken zijn vastgelegd over de werking van REDD. Dit is een stap in de goede richting maar nog geen volwaardig akkoord. Over de financiering is er niet beslist en de bescherming van de rechten van inheemse volkeren en de biodiversiteit zijn niet voldoende verzekerd. Deze cruciale zaken moeten in de verdere onderhandelingen aangepakt worden om het REDD-mechanisme succesvol te maken.
CO2-opslag
De uitstoot van broeikasgassen veroorzaakt door het kappen van bomen, wordt geschat rond de 20% van alle broeikasgasuitstoot wereldwijd. Om de klimaatopwarming een halt toe te roepen, is het fundamenteel dat ontbossing beperkt wordt. Door ontbossing komt er immers zeer veel CO2 vrij die doorheen de jaren in het boomweefsel wordt opgeslagen. Bovendien wordt de CO2-opslagcapaciteit voor de toekomst ernstig gereduceerd. Bossen vervullen daarenboven een aantal andere essentiële functies, zoals het voorzien in ecosystemen en ecosysteemdiensten, habitat voor planten en dieren, en het verschaffen van levensonderhoud voor miljoenen bosvolkeren.
Binnen de VN klimaatonderhandelingen werd in 2005 een proces gestart om een mechanisme tot stand te brengen dat de uitstoot via ontbossing zou tegengaan, RED. Nadien werd de reikwijdte van dit mechanisme tweemaal uitgebreid tot REDD in 2007 en tot REDD+ in 2009. De idee achter REDD is om een omgekeerde economische stimulans te creëren door financiële waarde te hechten aan levende, staande bossen in plaats van aan gekapt hout. Dit zou gebeuren door het vergoeden van ontwikkelingslanden voor de CO2 die zij in hun bossen opslaan. Dit zou de grootschalige ontbossing die plaatsvindt in bosrijke ontwikkelingslanden kunnen ontmoedigen en dus de CO2-uitstoot verminderen. Daarnaast zou REDD door het handhaven van bossen en wouden, ook grote bijkomende voordelen met zich meebrengen op het vlak van de andere functies die bossen vervullen: biodiversiteitbehoud, het handhaven van ecosystemen en middelen genereren voor inheemse volkeren en bospopulaties.
Er zijn in Cancún een aantal afspraken vastgelegd wat betreft REDD. Ze zijn een stap in de goede richting maar vormen nog geen volwaardig akkoord. Met de huidige tekst zijn er nog verschillende ‘valkuilen’ waar het bij de verdere onderhandelingen en de uitvoering van REDD kan mislopen. Toekomstige onderhandelingen moeten dit uitklaren opdat REDD+ effectief ontbossing kan tegengaan, de CO2-uitstoot vermindert en de bijkomende voordelen oplevert.
Rechten van inheemse volkeren en bosgemeenschappen
Naar schatting zijn 300 miljoen verschillende inheemse volkeren en bosgemeenschappen en in totaal 1,2 miljard mensen afhankelijk van bossen voor hun levensonderhoud. Studies wijzen uit dat inheemse volkeren en bosgemeenschappen het best in staat zijn bossen op een duurzame manier te beheren en beschermen. Zij beschikken over een uitgebreide en traditionele kennis hieromtrent. Hun eigendomsrechten over de bossen waarvan ze leven, worden echter meestal niet erkend. Bossen zijn in de meeste gevallen staatseigendom of in privébezit. Het is niet duidelijk hoe de rechten van de inheemse volkeren en bospopulaties verzekerd zullen worden binnen het REDD-mechanisme.
Bij een aantal pilootprojecten zijn er reeds grote problemen gemeld door verschillende ngo's in verband met eigendomsrechten, informatieverschaffing en de inspraak van bosafhankelijke volkeren. Dit biedt geen goede toekomstperspectieven voor verdere algemene toepassing van REDD. Verschillende ngo's en onderzoeksinstellingen pleiten er dan ook voor om REDD niet sneller door te voeren dan voor deze zaken zijn uitgeklaard. De in Cancún goedgekeurde compromistekst verwijst naar de rechten van inheemse volkeren en bosgemeenschappen. Dit wordt echter voorwaardelijk geformuleerd. Er moeten sterke beveiligingmechanismen in het akkoord komen om de rechten van inheemse volkeren te beschermen.
Hoe de financiële middelen die voor REDD zullen worden gegenereerd, uiteindelijk terecht zullen komen bij deze bevolkingsgroepen, die grotendeels zullen instaan voor de bescherming van de bossen, is ook niet duidelijk. Hier wordt in de Cancún compromistekst niet naar verwezen.
Biodiversiteit
Het behoud van de biodiversiteit (zowel van planten en dieren als van genetisch materiaal, ecosystemen en landschappen) is cruciaal. In het Japanse Nagoya werd in oktober 2010 een internationaal akkoord afgesloten voor het behoud en de bescherming van de biodiversiteit. Bossen en wouden zijn een zeer belangrijke bron van biodiversiteit. Enkel al in tropische regenwouden bevindt zich 50% van alle plant- en diersoorten ter wereld. Om deze rijkdom aan soorten te vrijwaren, moet er ook binnen REDD rekening gehouden worden met biodiversiteit. Biodiversiteit is bovendien belangrijk voor de veerkracht van bossen en ecosystemen en verhoogt waarschijnlijk de weerbaarheid van bossen tegenover klimaatsveranderingen.
In de Cancún-tekst wordt er ook op gewezen dat er bij de uitvoering van REDD-projecten rekening gehouden dient te worden met biodiversiteitbehoud. Concrete maatregelen zijn echter niet opgenomen. Problematisch is dat er in de tekst geen duidelijke definities zijn beschreven.
Wat is een 'bos'?
Voor de onderhandelingen rond REDD is geen definitie geformuleerd van wat onder een 'bos' verstaan wordt. De definities en afbakeningen van een bos, verschillen bovendien van land tot land. Dit is uiterst problematisch. Er is namelijk niet afgebakend welke boombegroeiing steun zal kunnen genieten via REDD. Worden bomen van boomgaarden en plantages ook meegerekend als bos? Een heraangeplant monocultuurbos is uiteraard niet hetzelfde als een natuurlijk bos zoals een eeuwenoud regenwoud, niet op het vlak van biodiversiteit en ecosysteemdiensten noch qua CO2-opslagcapaciteit.
Hoe zit het met bebossing in droge gebieden als savannes? Deze gebieden zijn minder dicht bebost maar kunnen ook een grote CO2-opslagcapaciteit hebben en voorzien vaak ook in verschillende ecosysteemdiensten en hebben een grote biodiversiteit. Door deze bebossing niet op te nemen in het REDD-mechanisme wordt de mogelijkheid tot verschuivingen gecreëerd, waardoor ontbossingactiviteiten niet verdwijnen maar zich slechts verplaatsen.
In Brazilië heeft een dergelijke verschuiving van ontbossingactiviteiten plaatsgevonden tussen het Amazonewoud en de Cerrado, de meest soortenrijke savanne ter wereld. De toegenomen aandacht voor het Amazonewoud heeft gezorgd voor een betere bescherming en controle van het Amazonegebied met als pervers effect dat de ontbossingactiviteiten zuidwaarts zijn verschoven. De ontbossing in de Cerrado is ondertussen tot driemaal zo groot is als die in de Amazone, met evenzeer ecologische en sociale catastrofes tot gevolg .
Nationaal versus subnationaal
In de tekst die in Cancún goedgekeurd werd, is de mogelijkheid voor een tijdelijke subnationale toepassing van REDD opgenomen. Dit zou mogelijk zijn voor een tussentijdse periode, totdat een nationaal systeem is ingericht. Ook hierdoor ontstaat het gevaar voor verschuivingen. Indien bepaalde gebieden beschermd zullen worden en anderen niet, zullen ontbossingactiviteiten zich verplaatsen in plaats van verminderen. Het is dus fundamenteel dat REDD toegepast wordt op nationaal niveau om de doelstelling van REDD, namelijk ontbossing tegengaan, niet te ondermijnen.
Financiering
Hoe REDD gefinancierd moet worden is niet verder bepaald in Cancún. Dit zal beslist moeten worden in toekomstige onderhandelingen. De mogelijkheden zijn via fondsen (publiek geld van de overheden van rijke landen), marktmechanismen of een combinatie van beiden. Er bestaat evenwel grote bezorgdheid onder verschillende ngo's, onderzoeksinstellingen en groene partijen wat de gevolgen zullen zijn van het opnemen van marktmechanismen binnen REDD. Er zijn grote tekortkomingen aan de werking van de koolstofmarkt die opgezet werd in het kader van het Kyoto Protocol. Deze lijken geen groeipijnen te zijn maar fundamentele gebreken. Met de introductie van complexe financiële producten is de koolstofmarkt een speelterrein geworden voor financiële speculatie.
De ontwikkelingen in de koolstofmarkt zijn verontrustend voor de perspectieven van een marktmechanisme voor REDD. Er is nood aan stabiele, voorspelbare en omvangrijke budgetten om de REDD-doelstellingen te realiseren. Het is twijfelachtig of marktmechanismen hierin kunnen voorzien.
BESLUIT
Hopelijk kan er in de verdere onderhandelingen verduidelijking komen rond de vele uitdagingen die hier zijn aangekaart. De beschermingsrichtlijnen in de huidige tekst zijn zeer voorwaardelijk geformuleerd en bieden niet voldoende garanties. Om de uitstoot door ontbossing te verminderen en de bijkomende voordelen te verzilveren, is er nood aan een REDD-akkoord met duidelijke en ondubbelzinnige definities, sterke maatregelen voor de bescherming van de rechten van inheemse volkeren en biodiversiteit, nationale implementatie en gegarandeerde financiering. Bij de uitvoering van REDD-projecten zal veel van de landen zelf afhangen. Zij moeten een goed wetgevend kader opstellen en controles uitvoeren zodat misbruik en corruptie tot een minimum gereduceerd worden. Hierin kan de ontwikkeling van best practices belangrijk zijn zodat de ontwikkelingslanden die REDD uitvoeren van elkaar kunnen leren.
Zolang er geen duidelijkheid is over al deze zaken, is het geen goed idee om REDD versneld door te voeren.