Over grenzen van Europa en valse hoop

• 2016-05-14
• Klimaat & energie Democratie & mensenrechten Sociaal beleid Ontwikkelings samenwerking Europa in de wereld

In een opiniestuk in De Standaard vraagt Europees parlementslid Sander Loones zich af waar de grenzen van Europa liggen en koppelt daar opnieuw de vluchtelingencrisis aan. Hij beweert dat dit “nog niet fundamenteel bediscussieerd werd in de publieke ruimte”. Dat is bizar. Waar heeft Loones zich het afgelopen decennium verstopt? De debatten over de Europese identiteit, de vluchtelingen en de integratie van moslims zijn haast niet bij te houden. Wat is dat toch met die obsessie van de N-VA om te scoren op de kap van de meest kwetsbaren onder de kwetsbaren? En daarbij te doen alsof de Vlaams-nationalisten een debat durven voeren over een politiek correct taboe, zijnde migratie.  

Gisteren nog maakte het Europees Parlement zich sterk dat er van visaliberalisering voor Turkije, als onderdeel van een legaal nogal dubieuze deal tussen de EU en Turkije, geen sprake kan zijn indien ze niet voldoen aan alle 72 criteria. En deze namiddag gaven verschillende politieke fracties de Europese Commissie lik op stuk wat haar voorstel tot de hervorming van het Gemeenschappelijk Europees Asielbeleid betreft. Net omdat het geen Gemeenschappelijke hervorming is, hoogstens een opkalefateren van de bestaande structuren en het bestendigen van het huidige survival-of-the-fittest asielbeleid. 

In zijn tekst geeft Loones geen antwoorden op de migratiecrisis die Europa in de ban houdt. Dat is het wezen van populisme: de publieke opinie voeden met angst, wijzen op gevaren en geen echt fundamentele oplossingen bieden. We nemen wél graag de handschoen op, want Belgische burgers zijn terecht bezorgd (En vluchtelingen zijn ook mensen die bezorgd zijn om de toekomst van hun kinderen). Wie in dit debat niet duidelijk durft te zeggen dat de vermeende zekerheden van vroeger nooit meer terugkomen, geeft mensen valse hoop. En valse hoop leidt tot ontgoocheling en afkeer van de politiek. En dat is spelen met vuur.

Grenzen

Wat geeft ons houvast in deze geglobaliseerde wereld? Meer dan ooit: de rechtsstaat, onze grondwet, onze democratisch tot stand gekomen wetten en de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens. Het is dit wettelijk arsenaal - waar onze voorouders hard voor hebben gevochten - dat grenzen afbakent, de gelijkheid van man en vrouw garandeert, het wel of geen verbod op een hoofddoek regelt, nachtlawaai strafbaar stelt, en bepaalt welke mensen als vluchteling recht op opvang hebben. Dit zijn onze regels. Onze grénzen. En ze gelden voor iedereen: moslims, conservatieve katholieken, een gezin op het platteland, of hoogopgeleiden in de stad. Wie er zich niet aan houdt, dient gesanctioneerd te worden.

Zo bekeken is de VN-Vluchtelingenconventie ook een grens. Zij bepaalt immers dat de ondertekenende landen de humane en juridische plicht hebben om politieke en oorlogsvluchtelingen op te vangen. Een grote stap voor de mensheid, gerealiseerd in de nasleep van de drama’s en oorlogsgruwel van de Tweede Wereldoorlog. Dit morele succesverhaal werd vroeger enkel door extreemrechts bekritiseerd, nu door een breder gedragen populisme. Het jaar 2015 was in dat opzicht een rampjaar. Het discours over oorlogsvluchtelingen was vaak ronduit ranzig, maar vermomd in een sluier van rationaliteit (“draagvlak”, dixit Loones) en het verwerpen van te veel emotionaliteit (“barmhartigheid”).  Dat je draagvlak kunt creëren ontgaat Loones & co ten ene malen. Of waarschijnlijker: ze willen dat draagvlak liever ondermijnen. Hoe? Door op angsten in te spelen en geen draagvlak te creëren door te wijzen op feiten en cijfers. Zoals het nochtans zeer rationele feit dat het aantal vluchtelingen in Europa vorig jaar amper 0,2% van de totale bevolking uitmaakte.

Europese politici moeten stoppen met te doen alsof alle vluchtelingen naar Europa komen en we overspoeld worden door een exodus. Van de ruim 60 miljoen vluchtelingen wereldwijd (er zijn ook nog 40 miljoen mensen die binnen hun land op de vlucht zijn), wordt 80% opgevangen in buurlanden en 'slechts' 9% gaat naar Europa. Landen als Libanon (4 miljoen inwoners en 1 miljoen vluchtelingen) en Turkije (bijna 82 miljoen inwoners en bijna 2 miljoen vluchtelingen) zijn degenen die de écht zware lasten dragen.

Fata morgana

Buiten ons wettelijk kader, ook aan verandering onderhevig, is de onzekerheid nóg groter. De vrije meningsuiting laat immers ook onprettige ideeën toe, zoals over de scheiding tussen kerk en staat. Daar moeten we mee leren leven. Verder zijn sommigen onder ons moslim, anderen zijn vrijzinnig of katholiek en bouwen daar een stukje van hun identiteit mee op. Andere normen en waarden zijn een veelkleurig palet van diversiteit. Onze normen en waarden over opvoeding, de consumptiemaatschappij of het belang van stevige gitaarrock zijn fundamenteel verschillend van die van onze autochtone buurman, geboren en opgegroeid in dezelfde stad. Homogeniteit nastreven, is een fata morgana van zij die vol weemoed terug willen naar een verleden dat nooit heeft bestaan.

Waar de létterlijke grenzen van Europa liggen, is een geografisch gegeven. Waar de grenzen van de Europese Unie liggen, is een politieke beslissing. De regering waar de partij van Sander Loones toe behoort, heeft beslist om een stap verder te zetten in de toetredingsonderhandelingen met Turkije. Een foute beslissing. Net nu dat land zucht onder het juk van een Ottomaanse dictator, misschien net omdat Europa Turkije decennia lang op zelfgenoegzame wijze aan het lijntje heeft gehouden? 

Veel accurater en sterker dan te beweren dat het autoritaire Turkije van Erdogan niet compatibel is met “onze” normen en waarden (handel drijven met Saoudi-Arabië zijn immers ook onze normen en waarden?), is stellen dat ze niet compatibel is met onze rechtsstaat en respect voor mensenrechten. Dat is meetbaar en wat ons betreft een argument om de onderhandelingen te staken. Ook meetbaar waren de 5 dodelijke slachtoffers en 14 gewonden door hardhandig optreden van Turkse grenswachters waarover Human Rights Watch rapporteerde in maart en april. Mensen die oorlog en geweld ontvluchten opwachten met kogelregen, is niet onze definitie van humane opvang. Om Turkije dan als veilig derde land aan te wijzen waar we vluchtelingen naar toe kunnen sturen, zoals de EU nu doet en verder uitwerkt in het hervormde voorstel, is hypocriet. Het maakt niet alleen onnodig mensenlevens kapot, maar vernietigt ook de ziel van alles waar Europa voor staat. 

Dublin

Het is een illusie te denken dat onregelmatige migratie zal stoppen door rond de EU muren op te trekken. Integendeel, we moeten erkennen dat migratie een natuurlijk, historisch fenomeen is dat gemanaged moet en kan worden. Maar daarvoor moeten we het dysfunctionele Europese asiel- en migratiebeleid structureel en menswaardig hervormen. En dat kunnen we alleen maar door Europees samen te werken en niet door ons terug te plooien op de nationale ieder-voor-zich-mentaliteit.  Omdat wij niet alleen kritiek leveren maar ook voorstellen aandragen, lanceerden de Groenen recent hun Dublin-plan. 

Jammer genoeg blijft het hervormde voorstel van de Europese Commissie ter plaatse trappelen, grotendeels door een gebrek aan draagvlak bij de lidstaten. Het Dublin-systeem regelt welke EU-lidstaat verantwoordelijk is voor de asielzoeker, maar leidde tot een onevenredige verdeling van asielzoekers over de lidstaten. Voornamelijk Zuid-Europese lidstaten dragen de lasten hiervan en dit komt goed uit voor de West-Europese, maar ook Oost-Europese landen die zo het probleem van zich afschuiven. Wat de Commissie nu voorstelt, verandert daar weinig aan, want er komt geen gecentraliseerd systeem. Verder maken we ons ernstig zorgen over de rechten van vluchtelingen. Zo perkt het voorstel de mogelijkheden in voor landen om op basis van humanitaire redenen toch vluchtelingen op te nemen, zoals Duitsland en Nederland afgelopen zomer deden. Zelfs alleenstaande minderjarige asielzoekers zouden (in tegenspraak met een eerdere beslissing van de Europese rechter) gedwongen teruggestuurd moeten worden. 

Een utopie?

De voorstellen van de Commissie om tot een Gemeenschappelijk Europees asielbeleid te komen, overtuigen niet net omdat de Commissie te veel rekening probeert te houden met de verschillende tonen van de lidstaten ("men niet ziet dat ook verantwoordelijke lidstaten de toon maar beter mee bepalen", dixit Loones). 

Wij blijven hoopvol en vol vertrouwen geloven in de veerkracht van onze samenleving. Een eerste onwrikbare pijler van onze identiteit is ons democratisch model, de rechtsstaat en het respect voor de mensenrechten. Vanaf de eerste stappen in het onderwijs worden we hiervan doordrongen. Aan elke politicus om deze identiteit te benoemen en met gepaste trots te omarmen. Een tweede pijler is, paradoxaal, de nederige erkenning van onze verschillen en heterogeniteit van al wat daarbuiten ligt. Dat is net de essentie van ons democratisch systeem. Dat maakt ons niet zwakker, maar sterker. 

Loones spreekt in zijn tekst over “de utopie der open grenzen”. Hij bestrijdt schimmen, want die utopie heeft nooit bestaan. Economische vluchtelingen moeten terug, dat zeggen ook de groenen. Maar in al onze collectieve hysterie vergeten we wel het eenvoudige feit dat de meeste vluchtelingen op de vlucht zijn, wat per definitie betekent dat ze dat niet vrijwillig doen.  Zonder conflict, armoede of honger, geen vluchtelingen. 

Loones & co streven daarentegen zelf een utopie na: die van de uniforme identiteit. Het is die onrealistische utopie die valse hoop geeft en die mensen onvoldoende voorbereidt op een toekomst vol verschillen en diverse samenlevingen. Het is zoals met ecosystemen: hoe meer biodiversiteit hoe weerbaarder en sterker dat ecosysteem. 

Natuurlijk is het niet eenvoudig om mensen uit verre oorden te integreren en levert dat spanningen op. Maar dat is en blijft een kwestie van politieke wil en prioriteiten stellen. Het is de keuze tussen je afwenden van de mondiale realiteit of die onder ogen zien en er zo humaan mogelijk naar handelen.   

Bart Staes, Europees parlementslid Groen
Wouter De Vriendt, Kamerlid