Hou landbouw uit het vrijhandelsakkoord met de VS!

• 2013-07-08
• Geldzaken & handel Voeding & landbouw Europa in de wereld

We beseffen nog niet goed wat er te gebeuren staat, nu de VS en Europa de banden aantrekken op handelsvlak via een soort eengemaakte markt.
Vandaag beginnen de onderhandelaars aan een eerste gespreksronde. In oktober 2013 volgt een tweede ronde en tegen het eind van het jaar wil Karel De Gucht een ruwe versie rond hebben, zo kan hij nog netjes afronden voor zijn mandaat eindigt in 2014.
De hoera-stemming die hierover heerst (en toevallig deze week door minister-president Peeters en premier Rutte van Nederland in Texas nog even in de verf wordt gezet), is volgens ons totaal misplaatst. Niet alleen is de vooropgestelde groeiverwachting (0,27 à 0,48%) peanuts , het lijkt er in alle talen op dat de onderhandelingen de race to the bottom in een hogere versnelling trekken. De kwaliteitseisen in de VS liggen voor voedsel bijvoorbeeld een pak lager dan in Europa. En het ‘voorzorgsbeginsel’ waarop onze wetgeving is gestoeld, is in de States een rekbaar begrip. Wanneer gaan we lessen trekken uit het verleden? En waarom lijkt niemand de afluisterpraktijken van de Amerikanen te willen koppelen aan deze onderhandelingen?

Al sinds 1986 is de strijd om de geliberaliseerde wereldmarkt aan de gang. De Uruguay Round (zo genoemd omdat de onderhandelingen destijds startten in dat Zuid-Amerikaanse land) luidde niet alleen het begin van de globalisering in. Sindsdien bepalen bedrijven in toenemende mate welke wettelijke voorschriften rond veiligheid voor mens en milieu ze willen volgen en welke niet. En dan hadden we het nog niet over het sociale kerkhof waarop zo goed als elk vrijhandelsbeleid is gebouwd. Immers, wie de markt vrijmaakt, geeft het recht aan de sterkste.

Er is een gigantische hoeveelheid kapitaal op de wereld en dat heeft blijkbaar moeite om investeringsmarkten te vinden, dus moeten nieuwe markten gecreëerd worden. En markten werken het best zonder teveel regeltjes want die bemoeilijken de concurrentie, zo luidt één van de neoliberale mantra's.
Alleen leert het verleden ons dat de ‘vrijmaking’ van de markten niet automatisch tot betere prijzen of kwaliteitsproducten leidt. Integendeel. Liberalisering leidt er vooral toe dat wetten worden afgebouwd en bedrijven vrij spel krijgen.

Investor-State Dispute Settlement

Eén element uit het vrijhandelsakkoord is in die zin bijzonder verontrustend: de bescherming van investeerders via een instrument van conflictregeling, het Investor-State Dispute Settlement. Met dit ISDS wordt een essentieel onderdeel van de democratie letterlijk onderuit gehaald. Bedrijven mogen elke overheid/wet aanklagen die een bedreiging vormt voor de gedane investeringen. Stel u voor dat de multinational Dart Energy de Belgische staat aanklaagt als die zich zou verzetten tegen de ontginning van gas uit het steenkoolbekken in de Kempen, omdat — stel nu — er aardverschuivingen zouden plaatsvinden, zoals in Nederland al vaker het geval bleek. Wel het ISDS, maakt het dus mogelijk dat België dan aan Dart Energy een schadevergoeding moet betalen. Alle macht aan de bedrijven. Het gevolg is dat vele parlementen geen beperkende wetgeving meer durven stemmen, uit angst voor de grote sommen die staten moeten ophoesten. In tijden van crisis en begrotingsbezuinigingen kan dat tellen.
Of om het met Noam Chomsky (de Amerikaans taalkundige, filosoof, mediacriticus, politiek activist en anarchistisch denker en emiritus-hoogleraar bij het Massachusetts Institute of Technology) te zeggen (citaat uit een recent opiniestuk over klimaatverandering): “ Het zijn de institutionele structuren die de verandering blokkeren. Commerciële belangen willen er niet van weten en laat die nu net overweldigend machtig zijn in het bepalen van het beleid. Zo krijg je dus die diepe kloof tussen de openbare opinie en het beleid op heel wat vlakken, waarvan dit er maar één is .”

Waarom is zo’n vrijhandelsakkoord nodig?

We vragen het ons soms af. Men wil in eerste plaats makkelijkere markttoegang, maar stelt iemand zich de vraag of iedereen wel gelijke kansen heeft — het recht van de sterkste, weet u nog? En of daarbij de regels niet verslappen. Als Amerikanen hier havendiensten willen aanbieden, doen ze dat dan volgens hun regels of de onze? Daarover moeten dus afspraken gemaakt en het zullen niet de strengste regels zijn die overeind blijven.
Ok, momenteel mogen Europese appels en bepaalde kazen niet op de Amerikaanse markt en lopen de heffingen op vlees (30%), drank (22-23%) en zuivel (139%) bij ons hoog op. Maar willen wij zomaar (nog méér massale import van) genetisch gewijzigde soja en goedkope tarwe uit de Verenigde Staten? Welk effect zal dit hebben op onze akkerbouw? En hoeveel zullen onze Europese boeren verdienen aan die import?

Men wil non-tarifaire belemmeringen wegwerken - wie kan nu tegen harmonisatie zijn op technisch vlak? — maar wat met de voorschriften op vlak van veiligheid? Ligt u niet wakker van het effect van gekloond vlees of groeihormonen op uw gezondheid, of het effect van ggo’s op onze biodiversiteit of de economische gevolgen ervan voor de boer en de consument? En wat met de ‘beschermde’ Franse champagne of Schotse whisky? En dan hadden we het nog niet over de Amerikaanse druk op de culturele diversiteit in Europa, inclusief de audio-visuele sector. Of de gesubsidieerde diensten. Allemaal nutteloze hindernissen, volgens de Amerikanen. En het lijstje is nog lang.

Landbouw en voedsel bedreigd

Piet Vanthemsche — voorzitter van de Boerenbond — is er alvast niet gerust op. “Het Amerikaanse landbouwbeleid verschilt fundamenteel van het Europese: terwijl Europa kiest voor het garanderen van de voedselveiligheid doorheen de hele keten en hamert op ‘goede praktijkprincipes’, kijkt men in de VS vooral naar de veiligheid van het eindproduct.”
Vanthemsche haalt onder meer de chloorkippen en de melkzuurdecontaminatie aan als voorbeelden van technieken die in Europa strikt verboden zijn. Maar als ook landbouw deel gaat uitmaken van het vrijhandelsakkoord, zal Europa dan buigen voor de Amerikaanse druk om de Europese markt open te stellen voor Amerikaanse landbouwproducten? Vanthemsche hoopt alvast van niet, want door de strengere normen ligt ook de productiekost van de Europese landbouwproducten hoger, en zou er een onevenwichtige concurrentie ontstaan.

De Verenigde Staten vinden dan weer dat de Europese regels die de invoer en teelt van ggo's beperken, ontoepasbaar en zwaar zijn. De beperkingen leiden tot "vertraging" in de goedkeuring van nieuwe ggo-producten op politiek niveau, "ondanks positieve adviezen van de Europese autoriteit voor voedselveiligheid", stelt het Amerikaans Bureau voor Buitenlandse Handel.
"Buitenlandse regeringen blijven discriminerende of zinloze maatregelen opleggen aan de Amerikaanse landbouwexport", meent de Amerikaanse vertegenwoordiger voor Buitenlandse Handel Demetrios Marantis. "Deze belemmeringen raken de Amerikaanse landbouwers, en ontzeggen consumenten wereldwijd veilige en kwaliteitsvolle Amerikaanse landbouwproducten."

Geen commentaar. Of toch.

Europa telt 13,7 miljoen landbouwbedrijven, veelal familiale, de Verenigde Staten 2,2 miljoen. De gemiddelde oppervlakte per bedrijf is 12,6 ha in Europa en 169 ha in de VS. Dat zegt toch al iets over de schaalgrootte.
Als Marantis dus zegt "deze belemmeringen raken de Amerikaanse landbouwers", dan bedoelt hij eigenlijk Monsanto & co.

Waar valt winst te halen?

Als we de handelsbalans bekijken, dan heeft de EU27 een duidelijk overschot op vlak van landbouwproducten: gemiddeld 5,6 miljard euro tussen 2007 en 2011. Zelfs ruim 6,6 miljard euro in 2012. Maar halen we daar het aandeel ‘drank’ uit, dan zien we meteen een tekort van 541 miljoen euro!
Bovendien is de heffing op alcoholische dranken in de VS nul procent, deze heffing verlagen kan niet, dus méér marktopening zal er voor de Europeanen niet komen.

Kijken we naar zuivel en melkproducten, dan noteren we een handelsoverschot (589 miljoen gemiddeld, tot 676 miljoen euro in 2012). Maar dat is vooral dankzij de kaas. En laten nu net daar de VS moeilijk over doen. Ze willen kaas uit de onderhandelingen houden.

Chocolade en cacao dan. Ook nog goed voor een derde plaats met 653 miljoen euro positief op de handelsbalans. Daarop zijn de heffingen net ietsje hoger bij ons dan in de VS (8% tegen 6%). Dus het wegnemen van deze ‘barrière’ zal leiden tot minder export naar de VS.
Graan-bereidingen: hetzelfde verhaal. Hogere taksen in de EU dan in de VS, dus geen voordeel te doen voor de Europeanen. Hetzelfde geldt voor koffie, thee, kruiden, vetten en oliën, fruit- en groentebereidingen (conserven), confiserie, …
Als u weet dat de EU27 ongeveer 550 miljoen consumenten telt, en de VS ‘slechts’ 310 miljoen, dan is het plaatje gauw geschetst. Met ons handelsoverschot zitten we duidelijk aan de limiet. Het wegwerken van de douanetarieven zal niet leiden tot meer export naar de VS. Integendeel.

Wist u overigens dat de grootste Amerikaanse producent van varkensvlees (Smithfield Foods) zopas is overgenomen door Shuanghui, de grootste Chinese producent van varkensvlees? En dat China anti-dumping en andere compenserende rechten oplegt omdat het Amerikaanse kippenvoer is gesubsidieerd? China wordt de grootste exporteur van VS-varkensvlees en zal zich niet inhouden om straks ook de subsidies binnen de EU aan te vallen.

Inspraak in de onderhandelingen

Ondanks vele gelekte verslagen is nog steeds niet duidelijk waarover Washington en Brussel nu precies zullen onderhandelen. Hoeveel inzage krijgen wij? En wie onderhandelt eigenlijk namens u en mij? Zijn het experten die over de grote plas de weg van de minste weerstand zoeken, of komt elk dossier regelmatig op de politieke agenda? En welke agenda dan? De Europese of ook die van de lidstaten? Op het einde van de rit is het alleszins aan de Europese Raad voor Ministers en het Europees Parlement om het resultaat ‘te nemen of te laten’. We kunnen nu al voorspellen dat de liberaal-conservatieve meerderheid dan wel wat kritische scheten laat, maar toch braaf voor zal stemmen.
De roep van het Europees Parlement om ook onderweg inspraak te geven is gelukkig wel gehoord. De Europese commissie ontwikkelde een website waar alles te volgen is.

Toch is enige reserve nog steeds op zijn plaats.
In 2007 werd het TEC— een Transatlantic Economic Council — in het leven geroepen. Zij zouden in dit proces meebepalen wat onderhandeld wordt en wie onderhandelt. Voor de VS is dat de Amerikaanse Vertegenwoordiger van Buitenlandse Handel Demetrios Marantis, en voor de EU Handelscommissaris De Gucht, dossier per dossier bijgestaan door de betrokken administraties of andere afgevaardigden.
Daarnaast laat het TEC zich adviseren door een Raad van Ondernemingen, een Raad van Beleidsmakers en een Raad van Consumenten.
Een van de consumentenverenigingen is trans-Atlantisch verenigd in de TACD (Trans-Atlantic Consumer Dialogue). In hun beleidsbrief lezen we helaas dat het TACD tot nu toe het gevoel heeft vooral voor de schijn te worden betrokken ('a strong feeling of having been involved only cosmetically') en ‘onze vertegenwoordigers hebben nooit wezenlijk kunnen bijdragen aangezien we steeds laattijdig op de hoogte werden gebracht en we geen degelijke toegang hadden tot voorbereidende documenten.’
I rest my case .

Wie wordt er beter van?

De grote, transnationale bedrijven zullen heel blij zijn met wat op tafel ligt. Maar wat heeft de gewone man/vrouw er aan? Dit akkoord geeft geen antwoord op wat we eigenlijk nodig hebben. Hoe willen we leven? Hoe kunnen we goed leven met een zekere welvaart zonder verdere uitbuiting van mensen, dieren en het milieu? Hoe kunnen we bijvoorbeeld komen tot voedselsoevereiniteit voor iedereen?
We zitten midden in een milieucrisis, een sociale én een economische crisis. Net nu hebben we nood aan meer democratie, meer sociale rechtvaardigheid, adequate klimaatactie en een sluitende regulering van de financiële markten. Kortom, aan politiek met een toekomstvisie. We moeten consumenten en hun gegevens beschermen en we moeten ons wapenen tegen de fixatie op kortzichtige, korte termijn winstmaximalisatie van vele grote internationale bedrijven. Laat ons eerst die discussie voeren in plaats van wederom blind de belangen van de multinationals te volgen. En hou alstublieft landbouw en voedsel uit deze onderhandelingen!

Gaan we heus een oud neoliberaal model opdissen en iets zuurstof geven wat een stille dood aan het sterven is? Willen we echt de obesitas uit Amerika importeren via hun super size portions op basis van gesubsidieerd, goedkope landbouwgrondstoffen als mais en soja? Laten we ons leiden door een land dat niet eens de Internationale Arbeidsafspraken uit het ILO onderschrijft, laat staan een klimaatbeleid heeft? Of grijpen we de kans om het roer om te gooien en die Amerikanen een poepje te laten ruiken over wat hoge sociale bescherming is, duurzaamheid en het primaat van de politiek? Onze Europese economie is groter dan de Amerikaanse. Waarom zouden we onze hoge standaarden niet opleggen en voor een keer ingaan op wat het publiek echt wil? Duurzame producten, eerlijke handel, een economie ten dienste van de mens en niet omgekeerd, bedrijven met een maatschappelijke verantwoordelijkheid en niet ten dienste van destructieve winstmaximalisatie. We zagen al genoeg waartoe dat laatste heeft geleid!

Bart Staes