AA
Fusie Bayer-Monsanto: enorme risico’s voor boeren en milieu


In september 2016 kondigden het Duitse chemie- en farmabedrijf Bayer en het Amerikaanse bedrijf Monsanto aan dat ze willen fuseren. 

Monsanto is onder andere eigenaar van het bestrijdingsmiddel RoundUp, gebaseerd op glyfosaat en het enige in de EU toegelaten genetisch gemanipuleerde landbouwgewas (Mon 810 maïs). Bayer is een van de grootste agrochemische bedrijven ter wereld. Als de Europese Commissie deze fusie toelaat – het besluit valt begin april - dan zou men daarmee, in de woorden van de Commissie zelf, “het grootste geïntegreerde pesticiden- en zadenbedrijf ter wereld creëren”.  



Ik riep al meermaals met verschillende argumenten per brief Margrethe Vestager, Eurocommissaris voor Concurrentiebeleid, en voorzitter Juncker op om deze fusie niet goed te keuren. Daar zijn veel gegronde redenen en goede argumenten voor. De rode draad is deze: één multinational zal samen met twee andere – nog meer de toekomst van de landbouw en dus onze voedselproductie bepalen.

De Europese groenen roepen burgers ook op om via een campagne op om deze petitie te tekenen tegen de vorming van de grootste pesticidehandelaar ter wereld Baysanto.

Een fusie tussen Monsanto en Bayer (Baysanto) zou plaatsvinden in een markt die al gevaarlijk geconcentreerd is. En die markt concentreert almaar verder, zoals we zagen bij de recent goedgekeurde fusies van agrochemische bedrijven Dow en Dupont, alsook die van Syngenta en ChemChina. In 2014 hielden amper vier bedrijven de touwtjes in handen van bijna 95% van de Europese zadenmarkt. Monsanto en Bayer zijn twee van die vier bedrijven.  Bovendien zijn Monsanto en Bayer de eigenaars van de twee meest gebruikte pesticides in de EU: respectievelijk glyfosaat en glufosinaat ammonium. 

Samen zijn ze goed voor 24% van de wereldmarkt inzake pesticides en 29% van de wereldmarkt inzake zaden. Deze twee dus samenvoegen levert hen een te grote dominantie op, die de vrije markt zelf de facto minder vrij zal maken, naast andere risico’s. Dat zou niet alleen ecologisten en boeren zorgen moeten baren maar ook alle liberalen die altijd zo gepassioneerd de zegeningen van de ‘vrije’ markt bejubelen.  

Hoe ver de macht reikt van een bedrijf als Monsanto beschreef ik al eerder op deze website. Net als de deze week veel besproken American Rifle Association (NRA) heeft ook Monsanto vele Amerikaanse politici en autoriteiten in zijn zak. Deze week werd de arrogantie van die macht weer eens duidelijk. De wereldwijd opererende online actiegroep AVAAZ. kreeg  een dagvaarding van Monsanto  waarin het bedrijf  alle interne data met betrekking tot hun anti-glyfosaat en Monsanto campagnes opeist.  Dat betekent dus ook uw email adres en contactgegevens als u ooit een AVAAZ-petitie ondertekend heeft.  Compleet gestoord als je het mij vraagt, maar het geeft op zijn minst aan hoe machtig dit bedrijf zich waant en ook is. Deze intimidatie door Monsanto heeft te maken met een groot proces dat duizenden boeren en burgers in de VS tegen Monsanto voeren omdat ze beweren (lymfeklier)kanker te hebben gekregen van RoundUp, het pesticideproduct met glyfosaat als hoofdbestanddeel. De eerste belangrijke uitspraak van de rechtbank wordt verwacht begin maart.  

Dankzij dat proces in de VS zijn al honderden pagina's interne documenten van Monsanto vrijgegeven. Door die zogeheten Monsanto Papers weten we dat Monsanto erin geslaagd is om op zijn minst bij één van de wetenschappelijke studies over de genotoxiciteit van glyfosaat de resultaten ‘bij te sturen’ en ander onderzoek tegen te houden. Dat is met name van belang omdat deze studie ook gebruikt werd door de Europese agentschappen EFSA en ECHA die glyfosaat als veilig voor mensen bestempelden.

Het is daarom nuttig de 5 belangrijkste redenen waarom deze fusie gestopt moet worden op een rijtje te zetten.

1 – Het is slecht voor de boeren

Wie zich zeker terecht zorgen maken zijn landbouwers.  Meer macht voor de agrochemische bedrijven zal de Europese boeren enkel armer maken. Europese landbouworganisaties en hun Amerikaanse en Canadese collega’s hebben al aan de alarmbel getrokken. Deze fusie zou de reeds moeilijke economische situatie van de landbouwers alleen maar erger maken. De kosten die boeren moeten maken zijn gemiddeld tussen 2000 en 2010 met bijna 40% gestegen. Een groot deel van die kostenstijgingen gaan over duurdere zaden, bestrijdingsmiddelen en kunstmest. Er zijn mensen die aan deze fusie enorm veel geld kunnen verdienen. Wat we zeker weten is dat dit alleszins niet de boeren zijn. Zij zitten namelijk al gekneld door hoge productiekosten en te lage inkomsten voor hun producten.

2 – Het is slecht voor de voedseldiversiteit

De langzaam voortschrijdende machtsconcentratie ten voordele van een klein aantal bedrijven heeft al geleid tot een dramatische daling van de diversiteit aan zaden die in gebruik zijn. Dit betekent een daling in de diversiteit op de landbouwgronden (wat schade toebrengt aan het milieu) en ons eten (wat schade toebrengt aan onze gezondheid). Commerciële kwekers gebruiken nu amper 16 verschillende gewassen (een schril contrast met de 7.000 gedomesticeerde soorten) en maïs krijgt in de privésector 45% van het budget voor onderzoek.

Niet alleen de verscheidenheid aan landbouwproductiemiddelen op de markt zal door de fusie dalen, maar ook de innovatie in de sector. Zo hebben landbouwers minder keuzes over hoe ze kwaliteitsvol voedsel produceren, neemt de diversiteit op akkers af en zou de grootste pesticidehandelaar een bedreiging voor het milieu vormen.

Het samensmelten van bedrijven leidt op zich ook weer tot een stijging van de concentratie aan zaadpatenten bij enkele wereldspelers. De agrochemische industrie heeft een duidelijk doel voor ogen die door veel NGO’s is veroordeeld, nl. zoveel mogelijk zaden patenteren zelfs al komen ze voort uit klassieke kweektechnieken. Zo proberen ze soms zaden te patenteren die vroeger gekweekt, maar niet gepatenteerd, werden door hun concurrenten. Zo proberen ze niet alleen de natuur op zich te patenteren, maar ze sluiten ook verschillende wegen voor onderzoek af en verlagen daarmee de keuzevrijheid van boeren en kleine zaadproducenten tenzij ze ervoor betalen aan de eigenaars van de patenten.

De keuzevrijheid over ons voedsel overdragen aan een handvol multinationals is duidelijk geen goed idee, des te meer ook wanneer ze elkaar willen overnemen om zo hun wurggreep op de markt te versterken.

3 – Het is slecht voor de planeet

Monsanto is misschien het lievelingsdoelwit van activisten, we mogen niet vergeten dat Bayer (wiens Europese marktaandeel groter is dan die van Monsanto) dezelfde aanpak gebruikt. Zo verkopen ze zaden die “heel productief” zijn, maar dan enkel wanneer de pesticides die zij produceren ook gebruikt worden. Deze planten zijn dan afkomstig uit GGO’s (zoals de glyfosaat-resistente maïs en sojabonen van Monsanto) of van klassieke kweektechnieken, maar het idee erachter is hetzelfde: boeren moeten de zaden jaarlijks kopen, inclusief de pesticides die erbij horen. Koppelverkoop dus.

Dit systeem heeft ervoor gezorgd dat het gebruik van pesticiden de laatste jaren explosief is toegenomen, een fenomeen die duidelijk werd bewezen door het toegenomen gebruik van glyfosaat. Op zijn beurt leidt dit dan weer tot een negatieve impact op ons ecosysteem, zoals de ontwikkeling van “superweeds” die resistent zijn tegen pesticides, watervervuiling, grondvervuiling, de afnemende insectenpopulatie, etc.

Deze doelstelling zal niet veranderen aangezien zowel Monsanto als Bayer sterke interesse hebben getoond in nieuwe biotechnologie, beter bekend als zogenaamde “nieuwe kweektechnieken”.

Bayer moet tientallen miljarden euro lenen (van Goldman Sachs!) om Monsanto over te kopen en zal alles op alles zetten om zoveel mogelijk pesticiden te verkopen om de beurskoers op peil te houden.  In deze context is het duidelijk dat een fusie dramatische gevolgen zou hebben. Het resultaat van deze fusie zou een “too big too fail” lobbyist zijn die een aanpassing van het huidige landbouwmodel naar een milieuvriendelijker model nagenoeg onmogelijk zou maken.

4 – Het is slecht voor onze gezondheid

Bovenop het problematische verlies van voedseldiversiteit, die ook een impact heeft op de menselijke gezondheid, zal deze fusie een direct effect hebben op burgers. Verschillende chemische producten die geproduceerd worden en op de markt gezet zijn door zowel Bayer als Monsanto zijn gelieerd aan nefaste gevolgen voor de menselijke gezondheid. Denk aan hormoon verstorende stoffen, mogelijke kankerverwekkende herbiciden, etc. De lijst is lang en voor elk product die gebannen is wordt er vliegensvlug een nieuw en veilig product op de markt gebracht tot onderzoek uitwijst dat het allesbehalve veilig is.

De tol is vooral hoog bij de boeren en hun families die continu worden blootgesteld aan deze producten door voedselconsumptie of het gebruik van pesticides. (zie de rechtszaak in de VS, de Triskalia-zaak of de zaak van Paul François tegen Monsanto).

Er hangt een zweem van cynisme rond het feit dat door de aankoop van Monsanto, Bayer het grootste Europese bedrijf zou worden in zowel de pesticide-sector als de farmaceutische sector, twee belangrijke sectoren die onder hetzelfde management zouden vallen. Eerst ziek maken en dan weer medicijnen verkopen?

5 – Het is mogelijks een ontsnappingsroute voor Monsanto

Monsanto is wereldwijd een van de meest gehate bedrijven. Welk ander bedrijf heeft een jaarlijkse wereldwijde mars tegen hen? Of zelfs een internationaal tribunaal? De redenen voor die haat zijn legio en legitiem: de commercialisering van sommige van de meest toxische stoffen voor wijdverspreid gebruik in de landbouw (vele daarvan zijn al verbannen) die bijdragen tot een verlies van biodiversiteit, het ondersteunen van een voedselsysteem die mensen doet verhongeren, het beknotten van de vrijheid van onderzoek wanneer de wetenschappelijke conclusies hun doelen niet ten goede komen, het voor de rechter slepen van boeren als die vaak per ongeluk gepatenteerde zaden op hun akkers hebben staan.

Al die beschuldigingen zijn erkend in het vonnis van het Monsanto Tribunaal, een niet-bindend burgerinitiatief bestaande uit 5 internationale rechters. Maar zoals gezegd: Monsanto wordt ook geconfronteerd met verschillende rechtszaken in nationale rechtszalen, en er zijn er nog veel meer die hun opwachting maken.

De belangrijkste is mogelijks de gezamenlijke rechtszaak in de Verenigde Staten van verschillende boeren die menen dat hun blootstelling aan glyfosaat via RoundUp van Monsanto lymfeklierkanker bij hen of bij familieleden heeft veroorzaakt. Deze zaak bracht documenten aan het licht die hun schimmige praktijken tegen wetenschappers en NGO’s bewijzen, alsook een beangstigend niveau van samenwerking tussen Monsanto en verschillende ambtenaren.

De vrees bestaat dat een deel of zelfs al deze rechtszaken een stille dood sterven wanneer Monsanto en Bayer zouden samengaan, wat op zijn beurt de aanklagers achterlaat met nog minder oplossingen dan wat ze vandaag hebben.

De laatste jaren heeft Commissaris Vestager een sterke houding aangenomen tegenover machtsmisbruik van multinationals. Zo viel ze zonder angst giganten aan zoals Facebook, Apple, Google of Gazprom. Ik steun de Commissaris daarin, maar zoals we allemaal weten begint het beschermen van consumentenrechten in eerste instantie bij het weerhouden van fusies tussen giganten die de concurrentie in het gedrang brengen. Het is de verantwoordelijkheid van de Europese Unie om boeren te beschermen tegen de almacht van grote agrochemische bedrijven. Enkel een verwerping van deze fusie kan hieraan tegemoetkomen.

 

- Bart Staes

GroenDe enige partij die sociaal én milieuvriendelijk is.

www.groen.be

De Groenen/EVAGroenen en Europese Vrije Alliantie in het Europees Parlement.

www.greens-efa.eu

Samen ijveren voor een beter Europa en klimaat?