"Free" Trade Obama, slaap zacht mijnheer de president

• 2014-03-27
• Geldzaken & handel Democratie & mensenrechten Voeding & landbouw Gezondheid & consumenten Europa in de wereld

Tegen de tijd dat u dit leest is de wervelwind veroorzaakt door het bezoek van de Amerikaanse president Barack Obama waarschijnlijk weer gaan liggen. Het belangrijkste deel van zijn bezoek tijdens de top, was ook het meest onderbelichte, want ingewikkeld en te complex: een vrijhandelsverdrag waar de Europese Commissie en de VS sinds de zomer van 2013 over onderhandelen.

Het gaat heel precies over het Trans-Atlantisch Vrijhandels- en Investeringsverdrag, afgekort de TTIP (Transatlantic Trade and Investment Partnership). Europees Commissaris voor Handel Karel De Gucht is verantwoordelijke onderhandelaar voor de EU. Het gaat om de grootste bilaterale handelsgesprekken ooit, tussen de twee grootste handelsblokken ter wereld. De doelstellingen zijn om een vrijhandelszone te creëren en zoveel mogelijk handelsbarrières af te schaffen. Onthoud die naam, TTIP. En onthoud dat de heer Obama en Europese neoliberalen als Karel De Gucht en José Manuel Barroso u de komende tijd middels een "betere communicatiestrategie" in slaap zullen proberen te wiegen, door te verzekeren dat u niets hoeft te vrezen en zeker geen ongewenste hormonen-biefstuk op uw bord zult krijgen.

Vandaag lieten de heren gezamenlijk weten dat "de Europese Unie en de Verenigde Staten de kritiek op hun geplande vrijhandelsakkoord afwijzen": "Aan de bescherming van consumenten zal niet worden getornd, zo lieten Barack Obama en de voorzitter van de Europese Commissie Barroso woensdag 26 maart, na afloop van hun EU-VS-top in Brussel, waaraan ook Europees president Herman Van Rompuy meedeed, ons weten. Ter geruststelling wees Obama er volgens persagentschap Belga op dat hij zijn hele politieke carrière heeft gestreden om de rechten van consumenten te versterken: "Ik heb geen interesse in een handelsakkoord dat de positie van de consument verzwakt''. En door de handelsrelatie tussen de VS en de EU zijn er miljoenen jobs gecreëerd aan beide kanten van de oceaan, verzekerde hij. Zeer ontroerend en overtuigend.

En hij waarschuwde critici van TTIP, ook mij dus, gezien het feit dat de groenen en ikzelf zo ongeveer de enigen zijn die politiek verzet plegen tegen de gang van zaken: "Niemand moet zich opwinden over provisies die nog niet eens in teksten gegoten zijn. We zullen er alles aan doen om de consumenten- en milieubescherming niet te verzwakken, maar net te versterken." Het zou dan voor het eerst in de geschiedenis van vrijhandelsverdragen zijn dat die bijdragen aan het verhogen en niet verlagen van standaarden rond milieu en sociale rechten. De historische waarheid is dat het steevast bijdraagt tot een "race to the bottom".

TTIP: meer dan handel alleen

De TTIP besprekingen gaan over veel meer dan handel. De klassieke, tarifaire handelsbelemmeringen zijn namelijk al erg laag tussen de VS en de EU (gemiddeld 5,2% voor importen in de VS en 3,5% voor importen in de EU). De belangrijkste onderhandelingen gaan dan ook over het afbouwen van de zogenaamde non-tarifaire handelsbelemmeringen en verschillen in regelgeving en controles. Deze willen de EU en de VS in de TTIP afbouwen door huidige regelgeving op elkaar af te stemmen en toekomstig regelgevende samenwerking op te zetten. Zo wil men tegelijk mondiale standaarden voor handel en investeringen bepalen. Een toekomstig akkoord zou dan ook grote impact hebben op de Europese en Amerikaanse interne markten, onze manier van reguleren, en via de beoogde 'gouden standaarden' ook op andere toekomstige handelsakkoorden en internationale handel.

Allereerst, als we ons geen zorgen moeten maken, waarom blijft alles rond die onderhandelingen dan in opperste duisternis gehuld? Vele middenveldorganisaties en NGOs klagen het gebrek aan transparantie van de TTIP onderhandelingen al maanden aan. Zij worden slechts zeer beperkt geïnformeerd en voor de schone schijn geconsulteerd. Het bedrijfsleven zit via uitstekende lobbytactieken en bevoorrechte relaties mee aan tafel. Ook het Europees Parlement zelf wordt niet betekenisvol betrokken in het onderhandelingsproces en zal uiteindelijk alleen "ja" of "nee" mogen stemmen. Heel recent nog, probeerde de Europese hoofdonderhandelaar de parlementaire commissie Volksgezondheid en voedselveiligheid te sussen door ons te beloven dat we "echt wel geïnformeerd" zouden worden.
Dit terwijl multinationals aan weerszijden van de Atlantische Oceaan - die de drijvende factor zijn voor deze onderhandelingen - allerlei consumenten en milieuregels als "handelsbelemmeringen" omschreven en volgens de Amerikaanse organisatie Citizen Watch een leger van 600 handelsadviseurs van Amerikaanse bedrijven toegang heeft tot onderhandelingsdocumenten.

Terwijl maatschappelijke organisaties, vakbonden, media en zélfs de Europese lidstaten grotendeels worden uitgesloten van elke betekenisvolle informatie. Dit laatste is zeer ongebruikelijk, normaal gezien hebben de overheden van de EU-lidstaten toegang tot zulke documenten bij vrijhandelsbesprekingen. Maar Amerika is zeer beducht voor lekken en wil zijn onderhandelingsdocumenten enkel met de Commissie delen. Amerika zou akkoord gaan met een oplossing in de vorm van een beveiligde leeszaal in Brussel met de onderhandelingsdocumenten van de VS. Dit is onvoldoende en 'onwerkbaar' (hun ambtenaren zouden dan af en aan naar Brussel moeten reizen en ter plekke alle analyse van de complexe documenten moeten doen) voor de overheden van de lidstaten.

Dan die geweldige economische groei wortel die De Gucht en nu ook Obama ons steevast voorhouden: veel extra jobs, economische groei en 500 euro extra per gezin per jaar! Kassa! Het lijkt een mooi sprookje, maar het zijn "truken van de foor". Critici van de TTIP - vele middenveldorganisaties, belangenverenigingen en NGOs, vakbonden academici, kleine bedrijven en werkgeversorganisaties, burgers, en de groene partijen in Europa - waarschuwen voor afzwakking van regelgeving, uitholling van democratische besluitvorming ten voordele van bedrijfsbelangen, en twijfelachtige economische beloftes.
Op basis van gelekte documenten blijkt de Commissie een heuse positieve communicatie campagne/PR-strategie over TTIP op te zetten. Ook schetst de Commissie geen realistisch beeld wat betreft de zogenoemde ‘grote economische voordelen’. De groenen verwijten de Commissie dat het effectief aan ‘propaganda’ doet wat betreft de TTIP-onderhandelingen. De voor- en nadelen van een mogelijk verdrag worden niet op een gebalanceerd wijze weergegeven, en kritische stemmen worden niet ernstig genomen en zo snel mogelijk ontkracht. Terwijl grote bedrijven en bedrijfsverbanden duidelijk wel grote inspraak hebben.

Groei en jobs?

De Europese Commissie en voorstanders van de TTIP verwijzen vooral naar de beloftes voor groei en jobs. De diensten van Karel De Gucht schetsen weliswaar een misleidend beeld over de economische voordelen van een potentieel TTIP-akkoord. De potentiële economische groeicijfers waar de Commissie zich steeds op beroept zijn minimaal en ook zeer onrealistisch. Ze zijn gebaseerd op studies van ECORYS en CEPR die de economische groeiverwachtingen duidelijk overschatten, en achterhaald zijn. Deze studies gaan namelijk uit van een zeer breed akkoord op alle vlakken (wat onmogelijk zal zijn), en maken onrealistische economische simulaties.

De economische groei op basis van het "optimistische" scenario (waarbij de helft van alle wetgeving en reguleringen uit de VS en de EU geharmoniseerd zou moeten worden!) zou jaarlijkse 0,5% bedragen! Men geeft zelf toe dat dit een bijna onrealistisch zeer optimistisch scenario is: de helft van alle wetgeving harmoniseren...En toch komt daar het cijfer 0,5% economische groei vandaan.
De Commissie verwijst bovendien telkens naar deze cijfers, maar zonder hierbij te vermelden dat dit pas vanaf 2027 zou zijn. Percentages van 0,5% zijn vergelijkbaar met de effecten van het op de markt komen van de iPhone 5 of de negatieve impact van een erg strenge winter op de economie. Dit is verwaarloosbaar. Zeker als men hierbij bedenkt dat dit "optimistische" scenario zeer onrealistisch is, en ook geen rekening houdt met o.a. wisselkoersveranderingen.
Bovendien berekent de Commissie de opbrengst van deze cijfers per gezin (zogenaamd €545 per gezin per jaar extra vanaf 2027), maar de winsten die er zouden zijn, zullen eerder een beperkt aantal grote/transnationale bedrijven toekomen, en niet Europese gezinnen of KMO's. Het zijn vooral transnationale bedrijven die immers direct voordeel hebben bij harmonisering van regelgeving in de EU en VS en wederzijdse erkenning, zo kunnen ze gemakkelijker voor beide markten produceren. Voor bedrijven die niet aan internationale handel (kunnen) doen -maar in de VS, voor de Europese binnenmarkt, of nationaal/lokaal produceren - betekent dit vooral meer competitie. Het is dan ook zeer de vraag of een TTIP-akkoord tot meer jobs zal leiden. Waarom blijft De Gucht dit soort cijfers dan herhalen? Noem het propaganda, ik noem het nog liever boerenbedrog!

Uitverkoop: Europese normen

Tot slot, de geruststelling van mijnheer de president rond de Europese normen op het vlak van voedselveiligheid, consumentenbescherming, milieu, gegevensbescherming, gezondheid, en werknemersbescherming. Normen die democratisch bevochten werden en die men wel degelijk voor een hypothetische en kleine economische groei op lange termijn, op de helling zet.
Het Europese en Amerikaanse beleid rond voedselveiligheid, milieu en klimaat, sociale rechten, werknemersbescherming, gezondheid, en gegevensbescherming is immers gestoeld op een zeer andere logica. In Amerika legt men de focus op het eindproduct en een risicobeoordeling, in Europa is het hele proces van belang en gaat men uit van het voorzorgsprincipe, dat ook verankerd is in het Verdrag van Lissabon (als de veiligheid niet gegarandeerd is, wordt het niet toegelaten). Dit zijn volgens de groenen fundamenteel verschillende benaderingen, die niet zomaar geharmoniseerd kunnen worden. Ook het landbouwbeleid in Europa verschilt fundamenteel van dat in Amerika. In Europa wordt het garanderen van de voedselveiligheid en elementaire milieubescherming doorheen de hele voedselketen nagestreefd, terwijl men in de VS vooral kijkt naar de veiligheid van het eindproduct. Ook kunnen wetgevers in Europa bij onvoldoende wetenschappelijke zekerheid beschermende regelgeving invoeren op basis van het ‘voorzorgsprincipe’. Zo zijn chloorkippen, hormonenvlees, en vlees van gekloonde dieren die in de VS zijn toegelaten, niet toegestaan op de Europese markt. Ook het etiketteren is in Europa veel strenger en uitgebreider.

Voedsel- en landbouwbeleid is een prioriteit voor Amerikaanse zijde in de TTIP onderhandelingen. Deze worden door Amerikaanse actoren gezien als dé opportuniteit om de Europese regelgeving op het gebied van voedselveiligheid aan te pakken. Verschillende Amerikaanse bedrijven en politici wezen er al op dat ze het Europese voorzorgsprincipe beschouwen als een voorwendsel om genetisch gemanipuleerde gewassen en andere Amerikaanse producten van de Europese markt te weren en bestempelen het als 'onwetenschappelijke handelsbarrière'. Bijvoorbeeld senator Max Baucus, voorzitter van de commissie financiën, in een open brief aan Ron Kirk, voormalig VS-toponderhandelaar en in een opiniestuk: "Steun van het Congres hangt grotendeels af van het afbouwen van handelsbarrières voor Amerikaanse landbouwproducten." Ook vanuit Europa komt er enorme druk vanuit de GGO-lobby. Zo heeft EuropaBio, de Europese biotech-koepel, haar wensen aan de Commissie overgemaakt, namelijk een gelijkaardig systeem voor GGO-autorisaties als in de VS.

Een TTIP-akkoord inclusief landbouw- en voedselbeleid dreigt dus een achterpoort te betekenen voor de introductie van biotechnologische landbouwproducten en dieren. Zo kan via ISDS (Investor State Dispute Settlement), regelgevende samenwerking in het akkoord of in de toekomst hypothekeren, of dreigt er politieke druk om het akkoord te doen slagen. Er is nu al concrete druk op Europarlementsleden in bepaalde dossiers om de onderhandelingen met de VS niet in gevaar te brengen.

Een heel recent en concreet voorbeeld hiervan gaat over hoe Europa om moet gaan met de Amerikaanse export van vlees van gekloonde dieren. In een recente documentaire van de Duitse televisiezender Das Erste vraagt collega parlementslid Dagmar Roth-Behrendt, tevens lid van de commissie Milieubeheer, Volksgezondheid en Voedselveiligheid, of we de Europese en nationale politiek niet beter gewoon direct afschaffen, opdat de TTIP-onderhandelaars de handen vrij krijgen. Roth-Berendt bevestigt wat ik al wist, namelijk dat de diensten van De Gucht voordat er ook maar een begin van akkoord ligt EU-wetgeving voor consumenten beïnvloeden: "Bijvoorbeeld in de wetsvoorstellen over novel foods (dat gaat bijvoorbeeld over vlees van gekloonde dieren). Daar vragen ze ons om meerdere elementen te laten passeren, zodat de onderhandelingen over het TTIP niet in gevaar komen en de VS de deur niet dichtgooien."
Wij hebben er bij de Commissie altijd op aangedrongen zeer ernstig werk te maken van wetgeving hieromtrent, maar ze schoof het op de lange baan. In december 2013 pas, minder dan vijf maanden voor het einde van de legislatuur, kwam commissaris van Volksgezondheid Tonio Borg plots met een reeks zwakke voorstellen. Hét cruciale element etikettering, dus informatie op de verpakking van ingevoerde producten wat van belang is voor consumenten, maakte er geen deel van uit. Borg vertelde me zelf dat hij wél een heel eind verder wilde gaan, maar onder druk stond van De Gucht om dat vooral niet te doen. Met haar uiterst voorzichtige voorstellen doet de Commissie nu al, preventief, aan zelfcensuur om de VS gunstig te stemmen. En als er nú al zo'n druk is, wat kunnen we dan verwachten als de onderhandelingen goed en wel op gang zijn?

Daarom voerden wij vandaag actie en informeren we de Europese burgers.

Slaap zacht mijnheer de president, maar wij blijven wakker!