28Edito - Wiens schuld (Noord-Zuid-verhoudingen)

• 2005-07-01

Miljoenen Afrikanen worden niet alleen geraakt door de schuld die hun regeringen aan het Noorden moeten terugbetalen, maar ook door de ecologische schuld die het Noorden niet aan hen terugbetaalt.

Tijdens de G8-top volgende week zal er normaal een akkoord komen over schuldkwijtschelding voor een groep ontwikkelingslanden. Op de agenda van de G8 staan ook de thema's Afrika en klimaat. Duizenden betogers worden verwacht voor de actie 'Make Poverty History'. De top zou pas echt een succes zijn als een begin wordt gemaakt met het inlossen van de ecologische schuld van Noord aan Zuid. Wie armoede naar de geschiedenis wil verwijzen, moet beginnen met klimaatverandering en ecologische gulzigheid naar de geschiedenis te verwijzen.

Een akkoord over schuldkwijtschelding is op zich een belangrijke overwinning voor die vele mensen die hiervoor hebben gestreden. Maar - hoe belangrijk ook - als er geen aandacht is voor de schuld die het Noorden heeft aan het Zuiden, dan is het maar een kleine overwinning.

In een begrensde wereld is ecologie een rechtvaardigheidsvraagstuk dat zich in een machtsarena afspeelt. De ecologische gulzigheid van een minderheid van de wereldbevolking bedreigt rechtstreeks de levenskansen van de meerderheid. Zoveel miljoenen Afrikanen worden niet alleen geraakt door de schuld die hun regeringen aan het Noorden moeten terugbetalen, maar ook door de ecologische schuld die het Noorden niet aan hen terugbetaalt.

Een recent rapport over de ecologische voetafdruk van de EU stelt dat er een overschrijding van de biocapaciteit van de aarde is met 21 procent. Het natuurlijk kapitaal van de aarde gaat dus systematisch achteruit. De ecologische voetafdruk van de EU (EU-25) is gestegen met 70 procent sinds 1961. Europeanen hebben nu gemiddeld 4,9 ha nodig om in hun levensstijl te voorzien, terwijl Europa slechts 2,2 ha per persoon beschikbaar heeft. De Europeanen hebben dus meer dan een ander Europa elders ter wereld extra nodig. Een andere studie wijst erop dat de EU (EU-15) door de import van landbouwgrondstoffen en -producten in de herkomstlanden zo'n 43 miljoen ha landbouwgrond in beslag neemt.

Diezelfde landen in het Zuiden worden dan ook nog eens getroffen door de gevolgen van onze levensstijl. De klimaatverandering, het gevolg van de geaccumuleerde uitstoot van een kleine groep rijke industrielanden, treft in de eerste plaats de armsten. Net daar waar de lokale gemeenschappen voor hun overleven direct afhankelijk zijn van een gezonde leefomgeving zal de klimaatverandering het hardst toeslaan. Zo zal de globale watercrisis nog toenemen. Op dit moment hebben al 1,1 miljard mensen onvoldoende toegang tot drinkwater. Het aantal klimaatgerelateerde rampen steeg van 400 per jaar in 1994-1998 tot meer dan 700 per jaar in 1999-2003, met de grootste toename in de armste landen. Miljoenen mensen zullen hun woonplaats moeten ontvluchten om milieuredenen.

Het zou dan ook logisch zijn als die landen die de grootste historische verantwoordelijkheid hebben én de meeste middelen om het probleem aan te pakken ook voorop zouden lopen in de oplossing ervan. Maar dat is niet het geval. Vlaams minister van 'Milieu' Peeters wil de eigen (beperkte) doelstellingen vooral halen door elders emissierechten te kopen. De Belgische Delcrederedienst dekte tussen 1997 en 2004 de risico's van investeringen in en export naar het buitenland in het kader van energieprojecten die verantwoordelijk zullen zijn voor de cumulatieve uitstoot van 1.324,1 miljoen ton CO2. En hoewel men in EU-verband telkens zegt het Zuiden bij de klimaatproblemen te willen helpen, komt daar in de praktijk niets van terecht. In het kader van de GEF (Global Environment Facility) werd een speciaal Least Developed Countries Fund for Climate Change opgericht. Uit een overzicht blijkt dat slechts tien EU-landen geld hebben overgemaakt. België is daar niet bij.

Na de G8-top zullen de rijkste landen zeggen dat ze veel gedaan hebben voor de 'anderen'. Ze zullen die anderen 'geholpen' hebben. Waarschijnlijk zullen voor de kwijtschelding van de financiële schuld echter weer nieuwe voorwaarden opgelegd worden. Recentelijk werd uitgebracht dat de handelsliberalisering die de voorbije 20 jaar is opgelegd aan zwart Afrika die landen 272 miljard dollar heeft gekost, wat zowat overeenkomt met het bedrag dat zij als hulp ontvingen.

Het zijn de machtigste landen die zelf de sleutel in handen hebben om de wereld op een dubbel spoor te zetten. Aan de ene kant een drastische verlaging van de ecologische voetafdruk van de rijkste landen, waardoor er van de begrensde aarde voldoende ruimte vrijkomt om ook de armsten een rechtvaardige kans op ontwikkeling te bieden. Aan de andere kant steun om de ontwikkelingslanden ineens op een duurzaam spoor te zetten, zonder dat ze de fouten maken die wij al gemaakt hebben en waarvan zij nu in grote mate de gevolgen dragen.

Het zou cynisch zijn als het Noorden de schuld aan het Zuiden probeert 'af te kopen' door een zuiver financiële operatie die ten gronde niets verandert. Het probleem ligt immers niet in het Zuiden. Hoe dan wel? Een groene-energierevolutie is een voorbeeld van antwoord. Als de olieverslaafde landen uit het Noorden ervoor zorgen dat ze op korte termijn hun economie kunnen loskoppelen van olie, dan leveren ze een enorme bijdrage aan een rechtvaardige en veilige wereld. Als ze tegelijkertijd ruim investeren in duurzame energie in het Zuiden, met als concreet doel om tegen 2015 een miljard mensen in het Zuiden hernieuwbare energie te geven, dan hebben ze een begin gemaakt met het aflossen van hun ecologische schuld.

Bart Staes
Europarlementslid voor Groen!