Briefing | Hormoonverstorende stoffen reguleren in EU: de vraag van 160 miljard

• 2017-10-03
• Voeding & landbouw Gezondheid & consumenten Milieu & dierenwelzijn Geldzaken & handel

Staan industriële belangen (niet) boven de wet? 

Op woensdag 4 oktober stemt het voltallige Europees parlement over een resolutie van de Europese groene fractie, die voorstelt om de plannen van de Europese Commissie over hormoonverstorende (chemische) stoffen te verwerpen. Op donderdag 28 september 2017 volgde alvast een meerderheid van de commissie milieu en volksgezondheid van het Europees Parlement, de opinie van de Europese groene fractie. Ondanks een oproep van de wetenschappelijke instellingen als ‘the Endocrine Society’, ‘the European Society of Endocrinology’ en ‘the European Society for Paediatric Endocrinology’, stemden de parlementsleden van de christendemocraten (EVP, waarin de CD&V) en conservatieven (ECR, waarin de N-VA) tegen de resolutie. 

Wat zijn hormoonverstorende stoffen?

De term hormoonverstoorder, ook wel hormoonverstorende stof of endocrine disruptor genoemd, werd voor het eerst gebruikt in een studie door zoöloge Theodora Colborn. Ze kreeg hiervoor later erkenning als ‘Founder and President Emeritus of The Endocrine Disruption Exchange (TEDX)’. In 1991 kwam onder haar leiding een groep van wetenschappers met verschillende achtergronden samen, die de ‘Wingspread consensus statement’ opstelde. Vanaf dan werd er steeds meer wetenschappelijk onderzoek verricht naar de effecten en de mogelijke gevaren van hormoonverstoorders voor mens en dier.

In 2002 omschreef de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) een hormoonverstorende stof als een lichaamsvreemde stof of mengsel van stoffen dat in staat is het endocrien systeem van mensen of dieren, hun nageslacht of (sub)populaties te ontregelen. De stof werkt als een hormoon en verstoort het hormonale evenwicht. Volgens de WHO is de ontwikkeling van chronische ziekten de uitdaging van deze eeuw. Toeval of niet: hormoonverstoorders worden gelinkt aan de groeiende lijst van chronische ziekten. De WHO spreekt in haar ‘State of the Science of Endocrine Disrupting Chemicals 2012’ inmiddels van een ‘mondiaal gevaar’, en brengt hormoonverstoorders in verband met een toename van kankergevallen, diabetes, obesitas, onvruchtbaarheid, penismisvorming, IQ-verlies en autisme.

Het zijn dus stoffen die lichaamseigen hormonen imiteren, en daarom al bij de kleinste dosering effect kunnen hebben. De jaarlijkse schade voor de volksgezondheid wordt in de EU alleen geschat op 163 miljard euro.

Wat gebeurde er tot nu toe?

Toen in 2009 de Europese pesticidenwetgeving werd herzien, werd onder druk van het EP afgesproken dat de Europese Commissie tegen december 2013 met wetenschappelijke criteria zou komen om te bepalen welke pesticiden hormoonverstorende eigenschappen hebben. De chemische industrie begreep dat zulke criteria grote gevolgen kunnen hebben. Hormoonverstorende stoffen vind je namelijk niet alleen in pesticiden, ze zitten overal: van plastic tot zonnebrandcrème. De industriële lobby draait op volle toeren en heeft nu al jaren vat op de Europese Commissie.

Jaren van uitstel volgden. Er moest zelfs een rechtszaak van de EU-landen en het Europees Parlement aan te pas komen, voordat de Commissie überhaupt met een voorstel kwam. Vervolgens werden de criteria zo opgesteld dat alle hormoonverstorende stoffen de facto vrijuit gingen. Het Europees Parlement wees dat resoluut af.

Het Directoraat-Generaal Milieu binnen de Europese Commissie werd aangesteld om werk te maken van een duidelijke definitie en criteria voor EDCs. Het DG nam hiervoor een team van topwetenschappers onder de arm met Professor Kortenkamp, een gerenommeerd expert op het vlak van EDC’s, aan het hoofd. Hun rapport was zeer duidelijk: "Extensive laboratory studies support the notion that chemical exposures contribute to endocrine disorders in humans and wildlife. Exposure during critical periods of development can cause irreversible and delayed effects that do not become evident until later in life."

Er kwam een krachtige lobby vanuit de chemische industrie op gang, waarna de voormalige secretaris-generaal van de Europese Commissie, Catherine Day, de hele zaak ‘on hold’ zette door een impact-analyse te vragen. Ondanks de keiharde lobby publiceert DG Milieu het Kortekamp-rapport in 2013 waarna het door het EP wordt ondersteund via een resolutie in maart 2013.

Dit hele proces duurt nu al meer dan acht jaar. Belangen van de chemische industrie genieten, wat de Europese Commissie betreft, duidelijk de voorkeur op de volksgezondheid. De bochten waarin de Commissie zich wringt om ervoor te zorgen dat de ‘wetenschappelijke’ criteria zo min mogelijk impact hebben, worden hallucinant. De vraag is bijvoorbeeld waarom de EU niet gewoon de definitie van de Wereldgezondheidsorganisatie overneemt.

Wat doen de lidstaten?

Uiteindelijk kwam de Europese Commissie pas in juni 2016 met voorstellen die, na een jaar onderhandelen, op 4 juli 2017 door de lidstaten werden goedgekeurd.

Europese lidstaten keurden daarmee zulke soepele criteria voor het vaststellen van hormoonverstorende stoffen goed, dat ze vrijwel geen effect zullen hebben, zoals ook de Gezinsbond en anderen vaststellen.

De EU-lidstaten leggen de bewijslast voor hormoonverstorende effecten van elke chemische stof daarmee zo hoog dat de chemische industrie theatraal-strategisch boos reageert, maar in haar vuistje lacht. Recent uitgelekte documenten tonen immers aan dat diezelfde industrie mede aan de basis ligt van de voorstellen van de Europese Commissie.

Zo vroeg Duitsland een uitzondering om bepaalde pesticiden op de markt te kunnen houden. Die zijn speciaal ontworpen om het hormonale systeem van insecten te verstoren. Nochtans kunnen die middelen ook hormoonverstorend werken voor andere dieren inclusief de mens. Dit was met name een eis van de Duitse CDU die hiermee tegemoet wil komen aan de economische belangen van Duitse agrochemische landbouwbedrijven zoals Bayer.

Het is niet 100% duidelijk hoe België gestemd heeft. Waarschijnlijk stemde ons land voor de criteria maar om de verkeerde redenen. De enige landen die tegen de criteria stemden om de juiste redenen – ze beschermen de volksgezondheid en dieren onvoldoende – zijn Zweden en Denemarken.

Boven de wet?

In het laatste voorstel van de Europese Commissie zijn de criteria eindelijk beter, maar laat ze wel meteen allerlei uitzonderingen toe. Ze gaat hiermee wettelijk haar boekje te buiten. De Commissie moet met wetenschappelijke criteria komen, de EU-landen en het Europees Parlement kunnen eventuele uitzonderingen vastleggen. Door voor bepaalde producten nu al uitzonderingen toe te kennen, overschrijdt de Europese Commissie haar wettelijke mandaat en staan industriële belangen blijkbaar officieel boven de wet.

Als voorbeeld is er het chemisch product Bisphenol A dat officieel erkend werd als een hormoonverstoorder. Volgens experten is het echter niet zeker of de stof met de nu voorliggende criteria wel als hormoonverstoorder erkend zou worden. Dat is veelzeggend. Bisphenol is verboden in allerlei consumentenartikelen en sinds kort ook voor het gebruik in materialen die in contact komen met levensmiddelen. Het gebruik ervan in plastiek was al geregeld, maar nog niet in coatings, terwijl het daar meestal wordt toegepast.

Ook Petra De Sutter, Senator voor Groen en diensthoofd van de reproductieve geneeskunde aan de Universiteit Gent, bevestigt dit: "Geen enkele expert twijfelt nog aan de gezondheidsschade die hormoonverstoorders veroorzaken, toch blijven de lidstaten in de EU de belangen van de agrochemische industrie verdedigen. Onze kinderen zullen hier een hoge prijs voor betalen."

De Europese Commissie stelde op manipulatieve wijze in een persbericht dat voortaan de volksgezondheid beter beschermd zal worden. Dat is op schandalige wijze lachen met de mensen. Dit resultaat na ruim 7 jaar tijdverlies én een veroordeling voor het Europees Hof van Justitie is een blamage voor de EU , die helaas een beetje in de sterren geschreven stond.
 

De Groene fractie staat niet alleen in haar kritiek. Gerenommeerde onderzoekers en artsen hebben recent nog gewaarschuwd voor de aanpak die nu op tafel ligt. De lidstaten wijken opzettelijk af van bestaande regelgeving en definities rondom schadelijke stoffen. Er wordt onduidelijkheid en een onhaalbare bewijslast gecreëerd omwille van gigantische economische belangen. Actiegroepen en de Belgische koepel Childproof roepen op om de voorstellen van de Europese Commissie te verwerpen en oefenen druk uit op Europese parlementsleden.

Een meer uitgebreide briefing Chemische industrie pleegt een coup op EU-wetgeving hormoonverstorende stoffen vindt u hier.