Analyse verkiezingen Kosova - 23 oktober 2004 dag van de nuchtere realiteit?

• 2004-12-02

Voor de tweede verkiezingen voor het Kosovaarse parlement op 23.10.2004 waren er 1.412.680 kiesgerechtigden. Ongeveer 90% daarvan kon stemmen in Kosova zelf en zowat 10 % daarvan in Servië&Montenegro of per e-mail vanuit het buitenland.
De totale opkomst bedroeg 699.519 kiezers of 49,5% van de kiesgerechtigden. Het aantal kiezers in Kosova zelf lag hoger, nl. op 53,5%. Na aftrek van de blanco's en de ongeldige stemmen waren er 690.089 geldige stemmen.

Er waren 33 lijsten*. Dat is 7 meer dan in 2001.
Hiervan waren er 21 Albanese, 4 Bosnische, 3 zigeunerlijsten, 3 Servische, 1 Turkse en 1 Egyptische.

* Hierbij dient opgemerkt dat er op de door de OVSE gestelde datum (10.09.04) slechts 32 lijsten ingediend waren. In extremis is er blijkbaar nog een 33ste lijst bijgekomen, de Servische Lijst voor Kosova en Metohija. Misschien onder druk van OVSE en/of UNMIK?

Servische boycot: vanuit Belgrado werden de Serviërs opgeroepen (o.m. door eerste minister Kostunica) om de Kosovaarse parlementsverkiezingen te boycotten. Hieraan werd blijkens de uitslag ruim gevolg gegeven. De 2 radicale Servische lijsten halen gezamenlijk slechts 0,26% van de stemmen.

Zetelverdeling: in totaal zijn er 120 zetels te begeven, nl. 100 die rechtstreeks en proportioneel toegekend worden en 20 die gewaarborgd zijn voor de minderheden. Van de 100 rechtstreekse zetels gaan er 98 naar de Albanese lijsten, 1 naar een Bosnische lijst en 1 naar een Turkse lijst. Van de 20 gewaarborgde zetels gaan er 10 naar de Servische minderheid, 3 naar de Bosnische groep, 2 naar de Turkse lijst, 2 naar de zigeunergemeenschappen, 2 naar de Egyptische lijst en 1 naar de lijst van de Gorani (Servische moslims). In totaal waren er 12 lijsten van etnische minderheidsgroepen, waarvan er 9 een of meer gewaarborgde zetels toegewezen kregen.

De Albanese lijsten behalen gezamenlijk met 95,88% van de stemmen slechts 81,7% van de zetels, terwijl de etnische minderheden met 4,12% van de stemmen daarentegen 18,3% van de zetels binnenhalen. Men kan zich de vraag stellen of met dit kiesstelsel de minderheden niet wat overgewaardeerd worden en de meerderheid ondergewaardeerd wordt.

Mannen/vrouwen: het nieuwe Kosovaarse parlement telt 85 mannen en 35 vrouwen.

RESULTATEN PARLEMENTSVERKIEZINGEN VAN KOSOVA OP 23.10.2004

De grote en middelgrote partijen kwamen als winnaars van deze verkiezingen uit de bus.
De Democratische Liga van Kosova (LDK), de partij van president en lijsttrekker Ibrahim Rugova haalde meer dan 45% en 47 zetels.
De Democratische Partij van Kosova (PDK) van de oud-leider van het vroegere Kosovaarse Bevrijdingsleger, Hashim Thaçi, boekte een vooruitgang van meer dan
3% en haalde bijna 29% van de stemmen en 30 zetels.
Daarnaast ging ook de Alliantie voor de Toekomst van Kosova (AAK), de partij van een oud-commandant van het Kosovaarse Bevrijdingsleger, Ramush Haradinaj, licht vooruit, ze behaalde meer dan 8% en 9 zetels.
Grote verrassing was de doorbraak van een nieuwe partij met als lijsttrekker de bekende journalist en TV-producent Veton Surroi. Deze Burgerlijst ORA drukte met een klap meer dan 6% af en kreeg 7 zetels.

Zes kleine partijen kwamen ook nog in aanmerking voor de zetelverdeling.
De grootste ervan, de Albanese Chtisten-Democratische Partij van Kosova (PSHDK) kreeg bijna 2% en 2 zetels.
De vijf andere lijsten kregen alle zowat 1% van de stemmen en elk 1 rechtstreekse zetel. Het betreft de Democratische Turkse Partij van Kosova (KDTP) van de Turkse minderheid, de Rechtvaardigheidspartij (PD), de Coalitie Vakat (KV) van de Bosnische minderheid, de Volksbeweging van Kosova (LPK) en de Liberale Partij van Kosova (PLK).

Er waren ook 20 'gewaarborgde' zetels te verdelen, nl. 10 voor de Servische minderheid en 10 voor de andere minderheden.
De Servische Lijst voor Kosova en Metohija kreeg met 0,2 % toch 8 zetels en de Burgerlijst 'Servië' met 0,05 % ook 2 zetels.
De Democratische Turkse Partij van Kosova bekwam nog 2 'gewaarborgde' zetels, de Coalitie Vakat van de Bosnische minderheid kreeg er ook nog 2. Een andere Bosnische partij verwierf ook 1 'gewaarborgde' zetel, een Egyptische partij 2, de lijsten van Ashkanli- en Roma-zigeuners ieder 1 en de lijst van Gorani (Servische moslims) ook 1.

RESULTATEN PER ETNISCHE GROEP VAN KOSOVA

Hoe waren de 690.089 geldige stemmen verdeeld over de verschillende etnische groepen van Kosova?

Albanese partijen

Alle 21 Albanese lijsten kregen gezamenlijk 661.686 stemmen of 95,88% van de geldige stemmen en 98 rechtstreekse zetels.

Bosnische partijen

De 4 Bosnische lijsten behaalden samen 10.286 stemmen of 1,49% van de geldige stemmen en 4 zetels: 1 rechtstreekse en 3 gewaarborgde.

Turkse partij

De partij van de Turkse minderheid bekwam 8.353 stemmen of 1,21% van de geldige stemmen en 3 zetels: 1 rechtstreekse en 2 gewaarborgde.

Partijen van zigeunergemeenschappen

Er waren 3 lijsten van de zigeuners, 2 van de Ashkanli en 1 van de Roma. Gezamenlijk kregen ze 3.965 stemmen of 0,57 % van de geldige stemmen en 2 gewaarborgde zetels.

Egyptische partij

De partij van de Egyptische minderheid verwierf 2.658 stemmen of 0,39% en 2 gewaarborgde zetels.

Servische partijen

A - PARTIJ VAN SERVISCHE MOSLIMS (GORANI)

De partij van de Gorani (Servische moslims) bekwam 1.358 stemmen of 0,20% en 1 gewaarborgde zetel.

B - RADICALE SERVISCHE PARTIJEN

Er waren 2 radicale Servische lijsten die samen 1.783 stemmen behaalden of 0,26% en 10 gewaarborgde zetels.

In totaal werden er dus 3.141 geldige Servische stemmen of 0,46% uitgebracht.

VOORSTELLING VAN DE PARTIJEN EN ANALYSE VAN HUN RESULTATEN (IN VOLGORDE VAN HET AANTAL BEHAALDE STEMMEN)

*** LDK - Lidhja Demokratike e Kosovës/Democratische Liga van Kosova ***

De partij van president Ibrahim Rugova, die er trouwens de lijsttrekker van is.
Ze werd gesticht in 1989. Organiseerde een 'clandestien' referendum voor onafhankelijkheid van Kosova in 1991 en won de officieel niet erkende parlementsverkiezingen van 1992 en 1998. Bouwde een parallelle Kosovaarse samenleving uit tijdens de Servische bezetting in de jaren '90.
De partij won alle verkiezingen sinds de bevrijding in 1999. Rugova is nu officieel erkend president sinds zijn verkiezing door het eerste Kosovaarse parlement in 2001. LDK leverde ook 4 ministers in de eerste regering van Kosova.

De eerste doelstelling van LDK blijft de formele erkenning van de Kosovaarse onafhankelijkheid.

Deze partij drukte met 45,42% een gelijkwaardig resultaat af als in 2004 (45,65%). Dit ondanks de opkomst van enkele dissidente lijsten. Ze heeft nochtans 12,9% van het stemmenaantal van 2001 verloren. ORA haalt nu toevallig ongeveer dit stemmenaantal.

LDK is de grootste partij in 21 van de 30 kiesdistricten. Haar hoogste score behaalt ze in Suharekë met 62,61%. De helft en meer van de stemmen haalt LDK in Istog (59,95%), in Podujevë (58,62%), in Ferizaj (57,38%), in Fushë Kosovë (56,27%), in Prishtinë (52,59%), in Deçan (52,22%), in Vushtrri (51,19%), in Gjilani (50,09%) en in Zveçan (50,00%). Behoudens in Gllogoc en Skenderaj scoort LDK ook nog ongeveer 40 % in die districten waar PPK de grootste partij is. LDK is ook nr. 1 bij de e-mail-stemmen met 55,06% of 2089 stemmen, bij de Kosovaren in het buitenland dus.
Aantal zetels blijft status-quo: 47.

*** PDK - Partia Demokratike e Kosovës/Democratische Partij van Kosova ***

De partij van oud-UÇK-leider Hashim Thaçi.
Ze werd gesticht in 1999. Tweede partij van Kosova sinds de bevrijding. Leverde de eerste minister, Bajram Rexhepi, en nog 2 ministers in de vorige regering.

PDK manifesteert zich als een partij van deugdelijk en transparant bestuur. Opvallend is dat de term onafhankelijkheid niet voorkomt in het beknopte verkiezingsplatform dat verstrekt werd aan de OVSE. Om strategische redenen?

PDK wint meer dan 3% t.o.v. 2001, nl. 28,85% nu tegen 25,70% toen. Ze is de grootste partij in 8 van de 30 kieskringen. Met als absolute topper de thuishaven van lijsttrekker Thaçi, nl. Skenderaj met 84,94%. Andere toppers: Gllogoc (78,96%), Malishevë (51,23%), Kaçanik (50,19%), Novo Bërdë (49,38%), Lipjan (43,10%), Zobin Potok (42,57%), Klinë (32,59%), Mitrovicë (32,24%) en Viti (31,63%).
Aantal zetels: 30 ( plus 4).

Globaal valt ook op dat PDK en AAK vaak communicerende vaten zijn inzake electorale resultaten in de respectievelijke kieskringen.

*** AAK - Aleanca për Ardhmërinë e Kosovës/Alliantie voor de Toekomst van Kosova ***

Partij gesticht in 2000 door Ramuz Haradinaj, een oud-commandant van het UCK. Brak reeds door bij de eerste parlementsverkiezingen van 2001 met 8 zetels en verwierf 2 ministerposten.

Deze partij pleit voor pragmatisme, voor efficiënt bestuur en voor transparantie in het beleid. Net als bij PDK staat de term onafhankelijkheid niet in de krachtlijnen van AAK. Ook om tactische redenen? Of wordt onafhankelijkheid als een vanzelfsprekendheid beschouwd?

Het resultaat van 8,39% nu is een bevestiging van de uitslag van 2001 (7,83%).
De partij behaalt haar hoogste score in Deçan, de thuishaven van lijsttrekker Haradinaj, met 39,41%. Ze drukt ook opmerkelijke scores af in Pejë (20,45%), in Gjakovë (17,77%), in Kamenicë (17,71%), in Rahovec (12,12%), in Klinë (11,29%) en in Viti (12,56%). In de kiesdistricten waar de PDK zeer hoog scoort behaalt AAK de zwakste resultaten. Aantal zetels: 9 (plus 1).

*** ORA (wekker) - Lista Qytetare/Lijst van Burgers ***

Nieuwe partij, gesticht in de zomer van 2004 door o.a. Veton Surroi, in de jaren '90 actief in de Parlementaire Partij van Kosova (PPK), toen geleid door Adem Demaçi. Ondertussen is Veton Surroi een mediagigant geworden in Kosova met de krant Koha Ditore en met het TV-station KTV.

ORA is een protest- en hervormingspartij die o.m. het falen van de nutsvoorzieningen, de werkloosheid en het uitblijven van de onafhankelijkheid aanklaagt. Het wil een partij zijn ten dienste van de burgers.

De partij van lijsttrekker Veton Surroi behaalt een verrassend resultaat met 6,23%. Hoogste score in Gjakovë met 16,67%. Ook opvallende scores in andere steden: in Prishtinë (14,24%), in Pejë (10,90%), in Mitrovicë (8,29%), in Prizren (7,90%), in Gjilani (7,43%) en relatief behoorlijke resultaten in de plattelandskiesdistricten.
Aantal zetels: 7 (plus 7)

*** PSHDK - Partia Shqiptare Demokristiane e Kosovës/Albanese Christen-Democratische Partij van Kosova ***

Gesticht in 1990. Geleid door Mark Krasniqi, een bekend mensenrechtenactivist en actief in de hulporganisatie 'Moeder Theresa'. De partij werkt nauw samen met LDK.

Deze partij wil een onafhankelijk Kosova met Europese standaarden. Ze situeert zich maatschappelijk centrumrechts.

Flinke electorale vooruitgang: bijna een verdubbeling t.o.v. 2001, nl. van 0,98% naar 1,80%.
Hoogste score in Gjakovë met 13,54%. Aantal zetels: 2 (plus 1).

*** KDTP - Kosova Demokratik Türk Partisi / Democratische Turkse Partij van Kosova ***

Gesticht in 1990. Partij van de Turkse minderheid met steunpunt in Prizren. Had 3 mandaten in het vorige parlement en een minister.

Komt op voor de belangen van de Turkse minderheid.

De partij scoort beter dan in 2001 met nu 1,21% tegen 1% vroeger. Hoogste score in Prizren met 9,92%. KDTP krijgt 3 zetels, 1 rechtstreekse en 2 'gewaarborgde'.

*** PD - Partia e Drejtësisë/Rechtvaardigheidspartij ***

Gesticht in 1999. Veroverde 1 zetel in 2001.

Extreem-rechtse partij die opkomt voor de belangen van de godsdienstige gemeenschappen. Ze is gekant tegen alcohol, drugs, corruptie, homoseksualiteit ...

Behaalde 1,02% van de stemmen d.i. bijna een verdubbeling t.o.v. 2001 (0,57%).
Hoogste score in Obiliq, thuishaven van de voorzitter, met 3,3%. Houdt 1 zetel.

*** KV - Koalicija Vakat/Coalitie Vakat ***

Deze coalitie van 3 Bosnische partijen uit drie zuidelijke kiesdistricten, nl. Dragash, Prizren en Pejë, ontstond in 2004. In 2001 steunden ze de lijst VATAN.

Deze partij verdedigt de belangen van de Bosniërs en ook van de Gorani (Servische moslims).

De opsplitsing van VATAN heeft een teleurstellend resultaat opgeleverd voor KV: 0,72% tegen 1,15% voor VATAN in 2001.

Hoogste score in Dragash met 14,04 % en hoogste absoluut stemmenaantal in Prizren met 2.456 of 3,84%. KV behaalt 3 zetels, 1 rechtstreekse en 2 'gewaarborgde'.

*** LPK - Lëvizja Popullore e Kosovës/Volksbeweging van Kosova ***

Gesticht in 1982. Deze partij stond mee aan de wieg van het UCK.

De partij komt op voor een Groot-Albanië.

Ze behaalt 0,66% tegen 0,56% in 2001.
Beste resultaat in Suharekë met 3,68%. Blijft op 1 zetel.

*** PLK - Partia Liberale e Kosovë/Liberale Partij van Kosova ***

Gesticht in 1991. Vertegenwoordigd in het niet erkende parlement van Kosova van '92 tot '98.
PLK is aangesloten bij de Europese Liberale en Democratische Hervormingspartij en verdedigt de ideeën van het westers liberalisme.

De partij behaalt met 0,51% een status-quo t.o.v. 2001. Toen waren er echter 3 liberale lijsten met samen 0,44%. PLK haalt nu alleen meer.
Hoogste score in Gjakovë met 2,33%. Verwerft 1 zetel (plus 1).

*** ADK - Alternativa Demokratike e Kosovë/Democratisch Alternatief voor Kosova ***

Nieuwe partij, gesticht in 2004 en geleid door Edita Tahiri, tot voor kort een van de naaste medewerkers van Ibrahim Rugova. Nu lijsttrekker van een LDK-scheurlijst.
De partij pleit voor een onafhankelijk Kosova met Europese standaarden.

Ze behaalt geen denderend resultaat met 0,44%.
Hoogste score in Prizren met 1,02%.

*** UD - Unioni Demokratik / Democratische Unie ***

Van oorsprong een lokale partij van Gjakovë, gesticht in 2002 voor de gemeenteraadsverkiezingen. Ze wordt geleid door een oud-politiek gevangene.

De partij komt op met een integraal-federalistisch programma en pleit voor Europese standaarden.

Het globale resultaat (0,39%) is niet zo hoopgevend.
Hoogste score in Gjakovë met 1,90%.

*** IRDK - Iniciativa e Re Demokratike e Kosovës/Nieuw Democratisch Initiatief van Kosova ***

Deze Egyptische partij, gesticht in 2001, was vertegenwoordigd in het vorige parlement met 2 zetels. Ze werkte nauw samen met AAK.

De partij verdedigt de belangen van de Egyptische minderheid.

Deze partij verloor bijna 2/3 van haar stemmen: van 1 % in 2001 naar 0,39 % nu. Misschien deels te wijten aan de lagere opkomst. Hoogste score in Gjakovë (1,81%).
IRDK behoudt wel haar 2 'gewaarborgde' zetels.

*** UNIKOMB - Partia e Unitetit Kombëtar Shqiptar/Partij voor Albanese Nationale Eenheid ***

Gesticht in 1991. Vormde vanaf 2001 een alliantie met AAK. Is nu autonoom opgekomen.

De partij streeft naar een Groot-Albanië met Europese standaarden.

Mager resultaat met 0,38%. Hoogste score in Gjilani met 0,86%.

*** PDAK - Partia Demokratike e Ashkanlive e Kosovës/Democratische Partij van Ashkanli van Kosova ***

Dissidente lijst van PDASHK, een partij van Ashkanli die in 2001 met 2 zetels in het Kosovaarse parlement kwam.

PDAK verdedigt de democratie, de vrijheid en de vrede voor de gemeenschap van Ashkanli (zigeunergroep).

Ze behaalt 0,37%. Hoogste score in Fushë Kosovë met 4,47%.
Deze partij krijgt wel 1 'gewaarborgde' zetel in het Kosovaarse parlement.

*** SDA - Stranka Demokratske Akcije/Partij van Democratische Actie ***

Gesticht in 1990. Maakte in 2001 deel uit van de coalitielijst VATAN. De partij kwam in het parlement en kreeg 1 ministerpost. Nu is ze afzonderlijk opgekomen.

Bosnische partij die zich in de jaren '90 verzette tegen de politiek van het Milosevic-regime en het geweld tegen Bosniërs en zigeuners aanklaagde. De voorzitter en een aantal medestanders werden toen uitgedreven.
Deze partij verdedigt de belangen van de Bosnische minderheid en keurt ook geweld tegen zigeuners af.

Afzonderlijk behaalde SDA nu 0,37%. Hoogste score in Istog met 2,49%.
SDA sleept wel 1 'gewaarborgde' zetel in de wacht.

*** FUAD RAMIQI - onafhankelijk kandidaat ***

Deze kandidaat was vroeger legerofficier van beroep in het Joegoslavische leger.

Pleit voor een transparant bestuur.

Van alle onafhankelijke kandidaten behaalt hij met 0,33% het beste resultaat.
Hoogste score in zijn geboortestreek Viti met 2,97%.

*** BK - Balli Kombëtar/Nationaal Front ***

Deze partij werd gesticht in 1991 en beschouwt zich als opvolger van het Nationaal Front, dat in 1939 ontstond.

BK wil ijveren voor een bewuste Albanese natie, maar verwerpt extremisme en chauvinisme.

De partij behaalt bijna hetzelfde resultaat als in 2001, nl. 0,31%.
Hoogste score in Vushtrri met 0,79%.

*** PSDK - Partia Socialdemokrate e Kosovës/Sociaal-Democratische Partij van Kosova ***

Gesticht in 1990. Geleid door een vrouw, Kaqusha Jashari, ooit oud-voorzitter van de Communistische Liga van Kosova, maar later tegenstander van Milosevic.

Deze centrumlinkse partij heeft geen duidelijk profiel inzake de status van Kosova.

Mager resultaat met 0,31%. Hoogste score in Kamenicë met 0,89%.

*** PReK - Partia e Re e Kosovës/Nieuwe Partij van Kosova ***

Gesticht in 2002. Geleid door Buhar Bukoshi, medestichter van LDK en oud-eerste minister van de Kosovaarse regering in ballingschap (1991-1998).
Deze partij komt op voor een open rechtstaat, tegen misdaad en geweld, voor gelijke vrouwenrechten en verdraagzaamheid en voor een vrije markt. Maatschappelijk situeert ze zich eerder centrumrechts.

Bedroevend resultaat met 0,23 %. Vermoedelijk toe te schrijven aan de dissidentie van LDK, aan de scherpe uitval tegen corruptie en aan het eigengereide beheer van de gelden van het 'Fonds van de Republiek Kosova' (de oorlogskas) door Bukoshi. Hoogste score in Suharekë, de geboortestreek van de lijsttrekker, met 1,30 %.

*** BSDAK - Bosnjacka Stranka Demokratske Akcije Kosova/Bosnische Partij van Democratische Actie in Kosova ***

Gesticht in 1990. Nam aan alle verkiezingen sinds 2000 deel. Was vertegenwoordigd in het vorige parlement met 1 zetel.

De partij verdedigt de belangen van de Bosnische minderheid.

BSDAK behaalt een teleurstellend resultaat met 0,21%. Vrijwel zeker verloor zij stemmen aan de Koalicija VAKAT. Hoogste score in Prizren met 1,49%.

*** СPKM - Servische Partij voor Kosova en Metohija ***

Deze radicale Servische Partij riep op tot een boycot van de verkiezingen. Desondanks werd er blijkbaar in extremis toch een lijst ingediend. Nergens in de publicaties van OVSE werd er voor de verkiezingen gewag gemaakt van deze lijst. Maar op verkiezingsdag was er toch een kandidatenlijst CPKM.

Resultaat: 0,20%. Hoogste score bij de stemmen die in Servië en Montenegro werden uitgebracht, nl. 62,98% of 262 stemmen.

Deze partij krijgt wel 8 'gewaarborgde' zetels in het Kosovaars parlement.

*** GIG - Gradanska Inicijativa Gore/Burgerinitiatief van Gorani ***

Gesticht in 2001. Heeft haar basis in Dragash. Kreeg 1 zetel in het vorige parlement in de schoot van de toenmalige coalitielijst VATAN.

Deze partij verdedigt de belangen van de Servische moslims, de zogenaamde Gorani, die in de meest zuidelijke kieskring wonen, met name in Dragash.

Globaal is het resultaat pover: 0,20 %. Maar in Dragash haalt deze partij 8,65 %.
GIG bekomt 1 'gewaarborgde' zetel.

*** PDI - Prizrensko-Dragaška Inicijativa / Prizren-Dragash-Initiatief ***

Nieuwe Bosnische partij, gesticht in 2004. Prizren is het steunpunt van de partij.

PDI behartigt de belangen van de Bosnische minderheid.

Mager resultaat: 0,19%. Hoogste score in Prizren met 1,79%.

*** XHEVDET REXHAJ - onafhankelijk kandidaat ***

Deze kandidaat ontplooide heel wat humanitaire activiteiten in Kosova. Was ook al kandidaat in 2001.

De kandidaat wil zich inzetten voor meer welvaart en welzijn in de Kosovaarse samenleving.

Zelfde teleurstellend resultaat als in 2001 met 0,16%. Hoogste score in z'n thuisbasis Istog: 2,29%.

*** PREBK - Partia Rome e Bashkuar e Kosovës/Verenigde Romapartij van Kosova ***

Gesticht in 2000. Steunpunt is Prizren. Was vertegenwoordigd in het vorige parlement met 1 zetel.

PREBK verdedigt de belangen van de Roma-zigeuners.

Deze partij verliest zowat de helft van haar kiezers van 2001: ze gaat van 0,34% toen naar 0,16% nu. Hoogste score in Prizren met 0,70%.
PREBK verwerft opnieuw 1 'gewaarborgde' zetel.

*** PNDSH - Partia Nacionale Demokratike Shqiptare/Albanese Nationale Democratische Partij ***

Gesticht in 1992. Deze partij stamt af van de LNDSH, de Albanese Nationale Democratische Beweging, die actief was in de jaren '50. De lijsttrekker zat 12 jaar in Servische gevangenschap vanaf 1956. Ze kwam ook op in 2001.
Deze partij staat voor de bescherming van de traditionele cultuur en waarden en bestrijdt 'communisme, terrorisme en racisme'. Maatschappelijk situeert ze zich rechts.

Vrij pover resultaat met 0,12% tegen 0,14% in 2001.
Hoogste score in Prishtinë met 0,27%.

*** IQBKD - Iniciativa Qytetare Balli Kombëtar Demokrat/Burgerinitiatief voor een Democratisch Nationaal Front ***

Deze partij beroept er zich ook op de opvolger te zijn het Nationaal Front van 1939, net als Balli Kombëtar.

Ze strijdt voor één Groot-Albanië en voor de cultivering van de traditionele Albanese waarden. Het resultaat is minimaal: 0,12%. De uitzondering is Prizren met 0,49%.

*** BELUL BEQAJ - onafhankelijk kandidaat ***

Deze kandidaat is een bekend iemand in sportmiddens: voorzitter van de Basketbalfederatie en vice-voorzitter van het Olympisch Comité van Kosova.

Hij wil de kiezers die ontevreden zijn over de Kosovaarse regering een stem geven.

Zeer pover resultaat met 0,09%. Hoogste score in Dragash met 0,29%.

*** RIZA LLUKA - onafhankelijk kandidaat ***

Deze kandidaat was parlementslid voor 1990 en was ook lid van het niet erkende parlement van 1992-1998 voor de Parlementaire Partij van Kosova.

Deze progressieve politicus pleit voor een verdraagzame rechtstaat.

Zeer zwak resultaat: 0,09%. Hoogste score in Fushë Kosovë met 0,40%.


*** GIS - Gradanska Inicijativa Srbija/Burgerinitiatief 'Servië' ***

Ontstaan uit een burgervereniging van Servische vluchtelingen. Gesticht als partij in 2004.

GIS bepleit een totale en veilige terugkeer van de Servische vluchtelingen.

Het resultaat is een flop: 0,05%. Zeker te wijten aan de algemene Servische boycot.
Hoogste score in Leposavic in Noord-Kosova: 1,20% of 2 stemmen!
GIS krijgt 2 'gewaarborgde' zetels.

*** PDASHK - Partia Demokratike Ashkanli Shqiptare e Kosovës/Democratische Partij van Albanese Ashkanli van Kosova ***

Gesticht in 1999. Was vertegenwoordigd in het vorige parlement met 2 zetels.

Deze partij werkt rond wederopbouw van huizen en rond het teruggeven van bezette woningen aan de oorspronkelijke bewoners. Ze verdedigt ook de belangen van de Ashkanli-zigeunergemeenschap.

Verwaarloosbaar resultaat: 0,05% tegen 0,43% in 2001. Alleszins te wijten aan de afsplitsing van PDAK van deze partij. Hoogste score in Novo Bërdë met 0,23%.

*** RAMË DRESHAJ - onafhankelijk kandidaat ***

Deze kandidaat is leraar Albanees in Pejë.
Verdedigt de rechten van minderheden.

Verwaarloosbaar resultaat: 0,04%. Hoogste score in Pejë: 0,11%.

BESCHOUWINGEN BIJ DEZE VERKIEZINGSRESULTATEN

1) Opkomst

Nu stemden er in totaal 104.277 of 12,97% kiesgerechtigden minder dan in 2001.
Nu stemden er in Kosova 20.384 of 2,85 % kiesgerechtigden minder dan in 2001.

Dit betekent dat de lagere opkomst in 2004 voor 80,45% (83.893 stemmen) buiten Kosova te situeren is (Servië en Montenegro en de e-mailstemmen) en slechts voor 19,55% (20.384 stemmen) in Kosova.

Concreet wil dit zeggen dat de opkomst in Kosova nu slechts 2,85% lager is dan in 2001. Terwijl het aantal stemmers buiten Kosova nu 95,20% lager is dan in 2001. M.a.w. de lagere opkomst nu is hoofdzakelijk toe te schrijven aan de Servische boycot van de verkiezingen en die laat zich vooral gevoelen buiten Kosova.

2) Servische boycot

Dat de Servische boycot vrij algemeen geweest is en dan vooral buiten Kosova valt af te leiden uit een vergelijking van de 'Servische' resultaten nu en in 2001.

In 2001 waren er in Servië en Montenegro 60.339 kiezers opgedaagd op 105.159 kiesgerechtigden of 57,38%. In 2004 zijn dat er slechts 428 op 108.746 of 0,39%.
In 2001 behaalde de enige Servische lijst toen, de Coalitie Terugkeer, in Servië en Montenegro 56.318 of 96% van de geldige stemmen. In 2004 is dat voor de 2 Servische lijsten samen slechts 343 of 82,45% van de geldige stemmen (416). Een verschil van 55.975 stemmen.

Daarnaast waren er in 2001 27.788 stemmen per brief of per e-mail op 42.292 kiesgerechtigden of 65,71%. Nu slechts 3.806 op 5.959 kiesgerechtigden of 63,87%.
In 2001 gingen er 1.708 van de geldige stemmen naar de Coalitie Terugkeer. Nu behalen de 2 Servische lijsten 241 van de geldige stemmen. Een verschil van 1.467 stemmen.

Bij dit alles valt iets bijzonders op. Als we van het totale aantal e-mail- en briefstemmen van 2001, met name 27.601 geldige stemmen, de 1.708 van de Coalitie Terugkeer aftrekken, dan blijven er 25.893 stemmen over die naar andere lijsten gegaan zijn toen. De Albanese lijsten haalden er daarvan samen 24.935 of 96,30%. Nu in 2004 zijn er 241 Servische stemmen bij de 3.794 e-mailstemmen. Er zijn dus 3.553 stemmen naar andere lijsten gegaan. Daarvan bekwamen de Albanese lijsten er 3.275 of 92,17%. Dus blijken er nu globaal 23.807 brief- en/of e-mail-stemmen minder uitgebracht dan in 2001. Dit zou geruchten kunnen bevestigen over moeilijkheden die Albanese kiezers in het buitenland nu ondervonden hebben om hun stem te kunnen uitbrengen.

De Servische boycot deed zich uiteraard ook in Kosova gevoelen. In 2001 behaalde de Servische lijst Coalitie Terugkeer 4,47% geldige stemmen. In 2004 zijn er dat 1.199 of 0,17% geldige stemmen. Een verschil van 30.163 stemmen.
In totaal werden in 2001 bijgevolg 89.388 Servische stemmen uitgebracht tegen 1.783 in 2004. Dat maakt dus een totaal verschil van 87.605 geldige stemmen.
Als we dan het verschil berekenen tussen het totaal aantal geldige stemmen van 2001 en 2004, dan zien we dit resultaat: 788.303 (2001) - 690.089 (2004) = 98.214. M.a.w. dit verschil wordt grotendeels verklaard door het verschil in Servische stemmen. Als we daar nog het verschil in aantal brief- en e-mailstemmen zouden bijtellen, dan zou de opkomst in totaliteit nu ongeveer even groot zijn als in 2001.

Besluitend kan gesteld worden dat de lagere opkomst in 2004 hoofdzakelijk te wijten is aan de Servische boycot en aan de drastisch gedaalde e-mailstemmen bij de Albanese kiezers. Misschien ware het interessant om dit laatste eens verder uit te spitten.

De Servische boycot stelt hoe dan ook psychologisch een politiek probleem. Je kunt moeilijk t.a.v. de publieke opinie verdedigen dat twee partijen die samen 1783 stemmen behalen 10 parlementszetels verwerven, terwijl er daarnaast 6 lijsten zijn met een pak meer stemmen die geen vertegenwoordigers krijgen. Het valt dan ook te vrezen dat de boycot een boemerangeffect zal ressorteren: deze bevolkingsgroep wordt door het kiessysteem overbeschermd, desondanks roept men met succes op tot een boycot en uiteindelijk krijgt men met 0,26% van de stemmen toch nog 8,3% van de zetels. Op z'n zachtst uitgedrukt, is dit zeer moeilijk te verkopen.

3) Inflatie van lijsten

Enerzijds is het vanuit democratisch oogpunt toe te juichen dat er ruime belangstelling bestaat voor de hoogmis van de democratie, maar anderzijds draagt het grote aantal lijsten ook bij tot het creëren van frustraties bij wie naast de prijzen grijpt. Van de 33 lijsten krijgen er 16 geen vertegenwoordiging in het Kosovaarse parlement. Daarnaast zijn er 10 lijsten met minder dan 1 % van de stemmen (tussen 0,72% en 0,05%) die gezamenlijk 21 zetels behalen. Mede door het systeem van de 'gewaarborgde' zetels krijg je een grote scheeftrekking: 10 lijsten die samen 7,1% van de stemmen halen krijgen 17,5% van de zetels, terwijl 7 lijsten met samen 92,9% van de stemmen het moeten stellen met 82,5% van de zetels.

Het systeem van gewaarborgde vertegenwoordiging van minderheden is een zeer gezond principe. Alleen moet het omzichtig worden toegepast, wil men geen averechts effect bereiken. In Kosova worden 10 zetels gewaarborgd voor de Servische minderheid en nog eens 10 voor de andere minderheidsgroepen. Op zich perfect te verdedigen mits het respecteren van enkele beperkingen. Het zetelaantal moet vaststaan en kan enkel veranderen als uit objectieve tellingen zou blijken dat de bevolkingssamenstelling aanzienlijk gewijzigd is. M.a.w. 2 x 10 zetels moet tot nader orde het maximum zijn. De Servische boycot doet ook de vraag rijzen of er geen minimum inzake opkomst moet bepaald worden om aberraties als deze te vermijden. Thans halen alle lijsten van minderheden samen 4,12% van de stemmen, maar ze krijgen wel 18,3% van de zetels. De Albanese lijsten daarentegen halen met 95,88% van de stemmen slechts 81,7% van de zetels. Dit kan je een schending van het gelijkheidsbeginsel noemen en dat zet bij vele mensen kwaad bloed. De Albanezen hebben in 't verleden ook het wapen van de verkiezingsboycot gehanteerd, maar zij hebben er de consequenties van aanvaard. De Serviërs hoeven dat schijnbaar niet te doen.

4) In het teken van onafhankelijkheid

Uit alles blijkt dat deze verkiezingen in het teken stonden van de toekomstige status van Kosova. De toon werd trouwens gezet door de grootste volkspartij, LDK, die onafhankelijkheid als eerste doelstelling naar voren schuift.

Uiteraard hebben alle partijen hun visie op de drie door OVSE vooropgestelde thema's ontwikkeld: jeugd en vorming, economische ontwikkeling, volksgezondheid en sociaal beleid. Maar lectuur van de antwoorden op de hoofdvraag van OVSE 'Waarom zou de kiezer voor uw partij stemmen?' leert dat de topprioriteit voor de meeste partijen het politieke statuut van Kosova is. Dit beeld wordt onrechtstreeks ook bevestigd door de partijen van de etnische minderheden: zij bepleiten allemaal respect voor de minderheidsrechten in het toekomstige Kosova, maar spreken zich niet uit tegen onafhankelijkheid. De kleinste Servische partij verklaart zelfs dat ze een 'Kosovaarse partij' is en geen 'partij van Belgrado'.

Het verkiezingsresultaat zou je dan ook zowat als een referendum over onafhankelijkheid kunnen beschouwen. Meer dan 90% van de kiezers schonken hun vertrouwen aan 5 partijen die onafhankelijkheid hoog in 't vaandel voeren. De kleine partijen bevestigen dit beeld, vermits zij ofwel eveneens opkomen voor onafhankelijkheid, ofwel nog extremere staatkundige doelstellingen nastreven, ofwel minderheidsrechten verdedigen. Ingevolge de Servische boycot vertegenwoordigen de contra's formeel gezien slechts 0,26%. Een illustratie van het bekende Franse spreekwoord 'Les absents ont tort', zou je kunnen zeggen. Hoe dan ook kan men realistisch gesproken niet voorbij aan de nuchtere vaststelling dat de Kosovaren met een verpletterende meerderheid voor onafhankelijkheid kiezen, met naleving van de Europese standaarden wel te verstaan. Dit laatste wordt door de meeste partijen trouwens nadrukkelijk vermeld. De internationale gemeenschap kan om deze democratische uitspraak van de Kosovaarse kiezers niet meer heen, zo dunkt ons.

5) Rendeert de macht of wekken bekende leiders vertrouwen?

Als je de verkiezingsresultaten ontleedt, valt dadelijk op dat de partijen die de eerste Kosovaarse regering steunden door de kiezers beloond werden: LDK kan zich handhaven en PDK, AAK en PSHDK gaan vooruit. Anderzijds geraken protestpartijen niet van de grond, met uitzondering van ORA.

Aan de hand van deze uitslag zou je dus kunnen stellen dat macht rendeert. Maar daarmee heb je het succes van ORA niet verklaard. Je kunt dit trouwens ook niet louter uitleggen als een verzameling van kritische en/of progressieve stemmen. Vermoedelijk speelt in Kosova wat ook elders vaak bepalend is bij verkiezingen: het vertrouwen in bekende leiders. Niet toevallig gaat het hier om Kosovaarse leiders uit de beroerde periode van de Servische bezetting. Rugova, Thaçi, Haradinaj, Surroi en Krasniqi hebben ieder op hun terrein een belangrijke rol gespeeld toen. In het vooruitzicht van het debat over de status van Kosova genieten zij blijkbaar het vertrouwen. Andere belangrijke politici uit dezelfde periode zoals Bukoshi en Edita Tahiri worden nu blijkbaar beschouwd als dwarsliggers tegen de charismatische 'vader des vaderlands', Rugova. Zij krijgen geen krediet van de kiezers.

Waarschijnlijk is het succes van genoemde partijen te danken aan een combinatie van beide factoren: regeringsmacht en vertrouwenwekkende bekendheid.

6) Een staalkaart van de Albanees-Kosovaarse partijen

De 33 kandidatenlijsten kan je opdelen in een aantal groepen met ongeveer gelijklopende visies of doelstellingen en belangen. Hierna een poging om een beter inzicht te krijgen in het Kosovaarse politieke veld.

A - De 'grote en middelgrote' regeringspartijen

LDK kan omschreven worden als de grote volkspartij die zich dankzij het charisma van haar voorman Rugova en door middel van de parallelle maatschappij van de jaren '90 diep in het weefsel van de Kosovaarse samenleving heeft kunnen nestelen. Zij heeft zich een solide basis verworven in alle kiesdistricten van Kosova, de Servische enclaves natuurlijk uitgezonderd. Haar macht lijkt onaantastbaar zolang de definitieve status niet verwezenlijkt is en zolang zij geen te duidelijke maatschappelijke keuzes hoeft te maken. Al heeft zij haar goed percentage nu voor een stukje te danken aan de Servische boycot waardoor het totale aantal geldige stemmen lager ligt.

PDK en AAK zijn 2 partijen die in dezelfde politieke vijver vissen. Beide teren zij op een electoraat dat de leiders en strijders van het Kosovaarse bevrijdingslegertje UÇK koestert als helden van Kosova. Verder reikt de overeenkomst tussen beide partijen nauwelijks. Ze zijn concurrenten en communicerende vaten betreffende stemmen: PDK beheerst de Drenicavallei, AAK Deçan en omstreken. Globaal scoort PDK beter, vermoedelijk omdat AAK door sommigen als een dissidente UÇK-lijst gezien wordt. Beide partijen houden een vaag profiel inzake maatschappelijke keuzen aan.

ORA vertolkt een kritisch en progressief geluid t.a.v. de regeringspartijen. Deze nieuwe partij zou vooral rekruteren bij intellectuelen, artiesten, jongeren en malcontenten. Maar dat zijn voorlopig gissingen. Vast staat alleszins dat ORA een fraai resultaat liet afdrukken in alle kieskringen, zij het hoger in de steden dan op het platteland. Blijkbaar geen lokaal verschijnsel maar een partij met groeikansen.

B - Ideologische partijen naar West-Europees model

In Kosova heb je ook ideologische partijen naar West-Europees model: een christen-democratische, een liberale en een sociaal-democratische partij. Groenen hebben ditmaal niet deelgenomen aan de verkiezingen. Gezamenlijk halen ze slechts 2,6%. Enkel de PSHDK haalt een redelijk resultaat. Deze partij werkt nauw samen met LDK en geeft stem aan de belangrijke en bewuste katholieke minderheid van Kosova.

C - Dissidente LDK-lijsten

LDK had nu af te rekenen met 2 dissidente lijsten: ADK en PReK. Beide aangevoerd door bekende politici, voorheen medestanders van Rugova. Het werd een electoraal fiasco met samen 0,67% van de stemmen.

D - Extreem-rechtse partij

PD is een partij die als extreem-rechtse formatie opkomt voor strenge religieuze en ethische waarden en normen. Boekte een lichte vooruitgang, maar blijft een Kosovaars buitenbeentje.

E - Groot-Albanese partijen

Vijf lijsten dienden zich aan als partijen die streven naar een Groot-Albanië: LPK, UNIKOMB, BK, PNDSH, IQBKD. Gezamenlijk behaalden zij 1,59% van de stemmen. Alleen LPK wist een zetel te veroveren. Al bij al staat de Groot-Albanese revolutie niet voor de deur.

F - Integraal-federalistische lijst

UD komt op voor een Kosovaarse samenleving op integraal-federalistische grondslag.
Met 0,39 % blijft het een lokale partij van Gjakovë.

G - Onafhankelijken

Niet minder dan 5 onafhankelijke kandidaten dongen mee naar de gunst van de kiezers. Zonder veel succes overigens: gezamenlijk 0,5%.

7) Partijen van etnische minderheden

Op de resultaten en de voorstelling van de partijen van etnische minderheden zijn wij voordien uitvoerig ingegaan. Misschien is het nuttig de globale resultaten te herhalen om een beeld te hebben van de omvang van de minderheidsgroepen in Kosova.*

Bosniërs: 10.286 stemmen of 1,49%;
Turken: 3.853 stemmen of 1,21%;
Zigeunergemeenschappen: 3.065 stemmen of 0,57%;
Egyptenaren: 2.658 stemmen 0,39%;
Totaal aantal stemmen van minderheidsgroepen: 25.262 stemmen of 3,66%.

Deze percentages zijn natuurlijk geen exacte weergave van de werkelijke verhoudingen. Maar we mogen rustig aannemen dat ze de reële cijfers benaderen.

* De Servische stemmencijfers zijn hier niet relevant omwille van de boycot. Het aantal kiesgerechtigden in Servië en Montenegro is evenmin betrouwbaar. De Albanese Kosovaren vechten de huidige cijfers aan, omdat er in de jaren '90 heel wat Servische vluchtelingen uit Bosnië en Kroatië in Kosova geïmporteerd zijn, die in 1999 bij het binnentrekken van KFOR naar Servië gevlucht zijn.

Indien we ons een beeld willen vormen over de omvang van de Servische minderheid in Kosova, kunnen we kijken naar de verkiezingsresultaten van 2001. De enige Servische lijst (Coalitie Terugkeer) kreeg toen 31.362 stemmen of 3,98 % van de geldige stemmen.

8) Kiesdistricten met opvallende resultaten

A - GJAKOVË

In dit kiesdistrict halen 5 partijen hun hoogste score en het gaat soms om spraakmakende lijsten: o.a. de Albanese Christen-Democratische Partij van Kosovë piekt hier met 13,54% en de zeker lijst ORA met 16,67%. De Liberale Partij van Kosova haalt hier bijna 5 maal haar landelijk gemiddelde.
Daarnaast valt hier op dat ook AAK hier hoge ogen gooit (17,77%). De grote partijen scoren hier overigens niet goed: LDK 36,31% en PDK slechts 5,99%. Het zware verlies van PDK en de lagere score van LDK betekenen vermoedelijk niet dat de onafhankelijkheidsidee hier minder zou aanslaan. Waarschijnlijk geeft men hier de voorkeur aan Haradinaj van AAK, iemand uit de regio, boven Thaçi van PDK. En misschien is men hier wat ontgoocheld over het zachte pragmatisme van Rugova en gelooft men meer in de standvastigheid van de christen-democraat Krasniqi en in de intelligentie van de kritische Surroi van ORA.

Gjakovë is een van die districten met een lange en grote Albanese traditie. Het opvallend afwijkend kiesgedrag hier wijst er misschien op dat dit district zowat een laboratoriumfunctie vervult voor een toekomstig politiek landschap in Kosova. Onafhankelijkheid wordt hier a.h.w. reeds als een voldongen feit beschouwd. Men staat al een stap verder.

B - PRIZREN

Ook in dit kiesdistrict halen 5 partijen hun hoogste score. Hier gaat het dan wel vooral om lijsten van minderheidsgroepen als de Romalijst, de Turkse lijst en een Bosnische lijst. Verder om de dissidente LDK-lijst van Edita Tahiri en een Groot-Albanese lijst.

De grote partijen PDK maar vooral LDK scoren hier onder hun gemiddelde. AAK staat hier zwak, ORA daarentegen scoort hier hoger dan het gemiddelde.

Ook Prizren heeft een grote Albanese geschiedenis en vertoont een beetje een ander beeld bij de verkiezingen dan de meeste districten. Al is dit vooral toe te schrijven aan de multiculturele samenstelling van de bevolking.

C - GLLOGOC en SHTIME

In deze twee districten in het centrum van Kosova was de opkomst veel hoger dan elders: meer dan 65 %. Het kan niet toevallig zijn dat PDK van Thaçi hier telkens ook de eerste partij is met 'stalinistische cijfers', respectievelijk 78,96% en 48,09%.

ALGEMEEN BESLUIT

De opkomst in Kosova was ongeveer gelijk met vorige keer. De verkiezingen stonden in het teken van onafhankelijkheid. De Servische minderheid reageerde met een algemene boycot. De resultaten waren overwegend een bevestiging van die van 2001. Ondanks de inflatie van lijsten koos Kosova voor stabiliteit. Eén nieuwe partij kon doorbreken. De scheefgetrokken verhouding in de zetelverdeling tussen Albanese meerderheid en etnische minderheden van 2001 werd ditmaal rechtgetrokken ingevolge de Servische boycot.

De tweede Kosovaarse parlementsverkiezingen zijn die van de nuchtere realiteit geworden.