Atoomstroom blijft boze en dure droom

• 2011-03-16
• Klimaat & energie

Over de mythe van kernenergie als kosteneffectieve en klimaatvriendelijke energiebron

Groene politici en milieubewegingen uit heel Europa trekken aan de alarmbel naar aanleiding van de problemen in de Japanse kerncentrale van Fukushima. Hier en daar is te horen dat dit wat ongepast zou zijn, dat we paniek zaaien, emotioneel zijn. Ten eerste is het zo dat - en dat zal de nucleaire lobby zeker beamen - groenen zich al decennia met recht en reden verzetten tegen kernenergie. Atoomstroom, boze droom, weet u nog?

Het is ook een vreemd argument: na elke ramp van welke aard ook, wordt gekeken wat er beter, anders kan of moet. Na de olieramp in de Golf van Mexico vuurden we vanuit het Europese Parlement de Europese beleidsmakers aan om verbeteringen aan te brengen rond de regelgeving voor de offshore industrie. Dat is onze verdomde plicht. Hadden we niet geleerd uit de financiële crisis dat de vrije markt best wat toezicht en ordening van de overheid kan gebruiken om goed te functioneren? Dat geldt zeker voor de energiemarkt.

Chantage?

Maar net als in de financiële wereld zit enorm veel macht geconcentreerd bij grote energiebedrijven als RWE, EDF of dichter bij ons Electrabel, Suez en GDF, die hun monopolieposities niet graag zien ondergraven worden door hernieuwbare, decentrale en democratischer vormen van energieproductie. En dus komt men telkens weer met ronduit populistische argumenten als 'het licht zal uitgaan’ of dat ‘je geen koud bier zult hebben’ als je kernenergie in vraag stelt, zeker als je de veiligheid en het gevaar van het te lang openhouden van oude kerncentrales aankaart. En dat we economisch en vanuit het klimaatbeleid niet anders kunnen dan kernenergie te blijven gebruiken. Dit ruikt niet alleen naar chantage, maar wordt ook door tal van studies en rationele argumenten van tafel geveegd.

Economische vaststelling: zonder miljardensteun van overheden en dus belastingbetalers kunnen er geen kerncentrales worden gebouwd. Nucleair specialist en consultant Steve Thomas publiceerde vorig jaar een update van zijn studie ‘The Economics of Nuclear Power’, uitgegeven door de Heinrich Böll Foundation. Hij wijst er op dat opeenvolgende studies van de Britse overheden in 1989, 1995 en 2002 tot de conclusie kwamen dat in een geliberaliseerde elektriciteitsmarkt, energiebedrijven niet in staat zouden zijn om kerncentrales te bouwen zonder overheidssubsidies. In de VS is mede door de geliberaliseerde energiemarkt al sinds 1973 geen nieuwe kerncentrale besteld.

Nieuwe kerncentrales

De zogenaamde nucleaire renaissance werd in de jaren negentig sterk aangemoedigd door drie machtige heren met de B van Bedrieger: Blair, Bush en Berlusconi. Zij hoopten dat de zogenaamde Generatie III-reactoren een nucleaire heropleving zouden betekenen. Dat is niet gebeurd: het aantal bestellingen van kerncentrales ligt al dertig jaar op een laag niveau. De recente toename komt vooral van China, Zuid-Korea en Rusland. Kernenergie bestaat al ruim vijftig jaar. Normaal gezien wordt een techniek goedkoper, niet dus. Het afgelopen decennium is de constructiekost van nieuwe kerncentrales met een factor vijf verhoogd en de prijzen blijven stijgen. Zoals bekend worden de kosten van toekomstige ontmanteling, de berging van nucleair afval en de potentiële kosten van schade door nucleaire ongevallen niet meegerekend in de bedrijfsvoeringen.

Er zijn zo’n 20 operatoren in de EU die op 67 locaties in 16 lidstaten kerncentrales uitbaten en zij produceren zo’n derde van de elektriciteit. Volgens de Europese Commissie zal een derde van de 145 centrales wegens ouderdom moeten ontmanteld worden tussen nu en 2025. Dat ontmantelen zal decennia duren en zal vele honderden miljarden euro kosten. Het is duidelijk dat hiervan een groot deel door overheden opgehoest zal moeten worden. Ook hier de analogie met grote financiële instellingen: grote winsten opstrijken en als het fout loopt vadertje staat leegzuigen.

Dure stroom

En zelfs als dit soort kosten niet worden doorberekend, dan nog is de atoomstroom duur. De nucleaire lobby sprak jarenlang van een kost van ongeveer 1000 dollar per kW, een schromelijke onderschatting. In mei 2008 kwam ‘Moody's Corporate Finance’ met een meer realistische schatting voor de Amerikaanse markt: de prijs van atoomstroom zou waarschijnlijk de 7000 dollar per kW overstijgen. Voor wind en zon was dat respectievelijk 2000 en 3000 dollar per kW.

Thomas stelde deze vraag: "Stel dat men nu een personal computer op de markt zou brengen, die nog steeds de snelheid heeft van een PC van in de jaren ’80, maar wel tienduizend euro zouden kosten, hoeveel mensen zou zo’n PC kopen?" En toch is dat precies wat men ons met kernenergie probeert te verkopen. De hoge energiefacturen van Belgen zijn er niet vreemd aan.

Uit een onderzoeksrapport van Friends of the Earth uit 2009 bleek dat er een zeer grote verborgen kost is aan het openhouden van kerncentrales, waar voornamelijk de belastingbetaler voor opdraait. Op basis van de bevindingen van het rapport, stelt Friends of the Earth dat het langer openhouden van de kerncentrales, de staat uiteindelijk meer zal kosten dan een belasting op de extra winsten van Electrabel.

Het rapport "The price-tag of nuclear power", was een grondige analyse van de kosten van kernenergie. Niet enkel de evidente kosten, maar ook de meer 'verborgen' kosten komen aan bod. Deze verborgen kosten zijn gerelateerd aan ongelukken, subsidies voor kernenergie, het opslaan van nucleair afval en de kosten als gevolg van het niet investeren in hernieuwbare energie en energie-efficiëntie.

Staatshulp en subsidies

Staatshulp is momenteel één van de grootste verborgen kosten voor de belastingbetaler op het vlak van kernenergie. Er gaat vanuit de EU nog altijd jaarlijks 550 miljoen euro naar onderzoek en ontwikkeling van nucleaire energie. Dat is meer dan het dubbele van wat er naar onderzoek naar hernieuwbare energie gaat.

Het Euratomverdrag plaatst de nucleaire sector al een halve eeuw in een bevoorrechte positie waar de regels van de markt blijkbaar niet gelden. Uit onderzoek van WISE uit 2005 zou de sector in de periode van 1990 tot 1995 alleen al liefst bijna 5 miljard dollar per jaar aan allerlei subsidies en zachter leningen ontvangen van de lidstaten en de Europese Commissie.

En hoewel investeringen in duurzame energie en energiebesparende maatregelen dus veel kosteneffectiever zijn, blijft men maar de nucleaire kaart trekken. Een andere verborgen kost van kernenergie is dan ook het minder investeren in hernieuwbare energie en energie-efficiëntie. Het rapport van Friends of the Earth toonde aan dat het verbeteren van de elektrische efficiëntie zeven keer effectiever kan zijn dan kernenergie in het verminderen van CO2 uitstoot.

Het argument dat we kernenergie nodig hebben voor de strijd tegen klimaatverandering is de laatste strohalm en propaganda argument voor een in nood verkerende industrie. CO2-emmissies moeten de komende twee decennia drastisch omlaag: er zullen gezien de miljardenkosten per kerncentrale nooit genoeg gebouwd kunnen worden om die reductie te realiseren. Een vergelijkende studie van de universiteit van Singapore, naar de levenscyclus van verschillende energiebronnen wees uit dat de uitstoot van een kilowattuur nucleaire stroom tot 288 gram CO2 kan gaan. Voor fotovoltaïsche zonnestroom is dat tot 35 gram CO2. Het is hoog tijd dat Europese burgers ontwaken uit hun boze atoomdroom.

Bart Staes
Europees parlementslid Groen!