Berichten uit Bukavu (Zuid-Kivu)

• 2011-12-06
• Ontwikkelings samenwerking Democratie & mensenrechten Voeding & landbouw Europa in de wereld

Van 23 tot 30 november 2011 bezocht ik, samen met Barbara, mijn medewerker, en Marleen Vos van 11.11.11, Bukavu in Oost-Congo. Belangrijkste doelstelling was het observeren van de presidentiële en parlementaire verkiezingen, gepland op maandag 28 november. Maar omdat we enkele dagen vroeger ter plaatse waren, namen we van de gelegenheid gebruik om enkele organisaties te bezoeken, met mensen te praten en een terreinbezoek af te leggen in het kader van landbouw.

Dit was onze agenda

24 november: afspraak met Abias van CRONGD, de provinciale koepel van ontwikkelingsorganisaties, met Justin van CEDAC, Centre d'Etudes, Documentation et Animation Civique en met Patient Bagenda van het Comité Anti-Bwaki (CAB).

25 november: afspraak met de Minister van Landbouw, terreinbezoek met CAB in Walungu en gesprek met Sami, voorzitter van FOPAC en lidorganisaties. 's Avonds nog een afspraak met ACADOSHA, actief rond klimaat, bosbeheer en grondstoffenbeleid.

26 november: Seminarie rond de verkiezingen i.s.m. CEDAC en de CENI (Onafhankelijke nationale kiescommissie), verantwoordelijk voor de organisatie van de verkiezingen. Namiddag: afspraak met Head of Office van MONUSCO, Aliou Sène.

27 november: prospectie van de kiesbureaus en het materiaal.

28 november: 6u - 17u kiesverrichtingen. Van 17u - einde telverrichtingen.

29 november: terug naar Bujumbura (Burundi) om op 30 november terug naar Brussel te vliegen.

25 november 2011

Het landbouwbeleid in Zuid-Kivu

Vrijdagochtend hadden we afspraak met de provinciale Minister van Landbouw. Mevrouw liet zich verontschuldigen, zo belangrijk blijkt dit beleidsdomein te zijn... Een adviseur en de hoofdinspecteur namen haar plaats in.

Waar volgens het Akkoord van Maputo 10% van het nationale budget naar landbouw zou moeten gaan, bedraagt dat in de DRC momenteel 1,7%. Zuid-Kivu zet daar uit gebrek zelf niet meer middelen tegenover. Vreemd want bijna 90% van de bevolking hier leeft van landbouw. Er is wel een 'Code Agricole' (al vijf jaar) maar geen uitvoeringsbesluiten. Landbouw is duidelijk geen prioriteit in Kinshasa, en ook niet in Bukavu.

De inspecteur overloopt de verschillende teelten en hun problemen: maniok is de belangrijkste, dan bananen, sinds kort rijst, en dan bonen en maïs. Voor eigen gebruik telen boeren vaak ajuin, tomaat en kolen. Vele teelten hebben ziekten die moeilijk te bestrijden zijn.

De visvangst is pover: België deed onderzoek naar het visbestand in het Tanganyikameer en introduceerde bepaalde vissen in het Kivumeer, maar het ecosysteem is er grondig verstoord. Het vee (voornamelijk runderen (150.000 stuks) en beperkter geiten en schapen, en pluimvee) heeft geleden onder de recente conflicten. Vele runderen zijn geplunderd of gewoon afgeslacht. Het land leeft van noodhulp. De heropbouw verloopt moeizaam. Het ministerie is blij met de vele ngo's en de internationale gemeenschap die hulp bieden...

Boerenorganisaties in FOPAC

Later op de dag ontmoeten we de boeren zelf, verenigd in FOPAC (de federatie van boerenorganisaties). FOPAC is gericht op lobbywerk en belangenbehartiging ('plaidoyer'). Ze pleiten voor grond- en landrechten, betere (weg)infrastructuur en de commercialisering van landbouwproducten. Ze leiden daarnaast boeren op in allerhande domeinen: herbebossing, landbouwprijzen en vermarkten van de producten, het oprichten van en deelnemen aan coöperatieven, wat zijn rechtsgeldige belastingen, enz. Ook het ministerie stimuleert de oprichting van coöperatieven, omdat de boer zo een sterkere positie krijgt als hij prijzen moet onderhandelen.

FOPAC is minder opgezet met de ngo-wereld en de internationale gemeenschap. Die bieden in hun ogen vooral noodhulp, terwijl aan ontwikkeling moet gedaan worden. Ze beschouwen zichzelf meer als een grass root organisatie.

FOPAC was niet te spreken van het 'cadeautje' uit Kinshasa. Zuid-Kivu werd (vooral uit electorale overwegingen bleek achteraf) bedeeld met 28 tractoren. Zonder inspraak, zonder overleg. Wie zal nu bepalen wie een tractor krijgt? Het is typerend voor het land: men schenkt tractoren in een gebied waar de hoogte varieert tussen 700 m en 3000 m en het gemiddelde perceel amper een paar tiental vierkante meter groot is. Een middelgrote boer bezit gemiddeld 2,5 ha dat in verschillende lappen wordt opgedeeld. Een tractor kan daar niets gaan doen.

Terreinbezoek in Walungu met het Comité Anti-Bwaki (CAB)

Comité Anti-Bwaki, een plaatselijke middenveldorganisatie actief in landbouw, heeft een alliantie met Vredeseilanden en is voor een deel gefinancierd met EU-middelen. Een interessant project om te bezoeken, temeer het EU gefinancierde gedeelte eind dit jaar afloopt.

CAB concentreert zich vooral op voedselzekerheid en duurzame landbouw en heeft veel aandacht voor gender. Vorig jaar bereikte de organisatie meer dan 50.000 gezinnen. Dat betekent gauw een kwart miljoen mensen.

CAB biedt ondersteuning aan individuele landbouwers. Een assistent komt bijvoorbeeld wekelijks langs om bepaalde problemen te bespreken rond opbrengsten, zaaigoed, ziekten, bepaalde beslissingen die moeten genomen worden.

CAB heeft veel oog voor herbebossing. Erosie is een gigantisch probleem in de streek. Her en der zijn kleine boomkwekerijen opgericht met diverse inheemse soorten. Een kleine boer kan een beperkt aantal boompjes voor eigen gebruik gratis afhalen. Grotere organisaties betalen ervoor. Miljoenen bomen zijn intussen geplant.

CAB ondersteunt de ontwikkeling van rijstculturen. In diverse werkgroepen, met elk hun eigen verantwoordelijkheid, komt het hele project tot stand. Een groep was verantwoordelijk voor de aanleg van het irrigatiesysteem. Nu dat op punt staat, kan het project zonder hulp verder. Een andere werkgroep begeleidt boeren in de nieuwe teelt. Nog een andere groep is verantwoordelijk voor de aanleg van landbouwwegen. Elk ploeg heeft een verantwoordelijke en een 15-tal medewerkers. Allen zijn lokale mensen.

In het verleden heeft CAB een waterreservoir aangelegd in Walungu met een viertal verdeelpunten.

CAB is gekend door de mensen in de regio en worden enorm gewaardeerd voor hun werk. Ook wij waren onder de indruk.

In de toekomst willen ze meer en meer met microkredieten werken, zodat kleine maar noodzakelijke investeringen voor een gezin mogelijk worden. De streek gaan zwaar gebukt onder de recente conflicten, maar het middenveld is vastberaden alle hens aan dek te krijgen voor de wederopbouw.

26 november 2011

Voorbereidingen van de CENI

Een uur later dan gepland en op een totaal andere locatie start het seminarie rond de voorbereidingen van de parlementaire en presidentiële verkiezingen in de DRC. Het blijkt een nuttige bijeenkomst die een duidelijk beeld schetst van de stand van zaken en het verloop van de dag zelf.

De Commission Electorale Nationale Indépendante (CENI) staat in voor het goede verloop van de verkiezingen. Al maanden zijn ze daarmee bezig. Het begon met de herziening van de kieslijsten. Na 'uitzuivering' van de lijsten in Zuid-Kivu zijn 2.023.000 mensen stemgerechtigd (in de hele DRC 32 miljoen).

In Zuid-Kivu zijn 32 zetels te verdelen. Zuid-Kivu bestaat uit 8 'territoires' en 1 stad Bukavu, samen 9 kiesdistricten. 5 zetels zijn voor Bukavu, 5 voor Uvira. De rest wordt volgens een verdeelsleutel aan de territoires toebedeeld.

De kandidaten hadden tot 12 september om zich te registreren. Dat kon in 9 bureaus. Voor heel Zuid-Kivu zijn er 881 kandidaten, waarvan 75 vrouwen.

Logistiek zijn deze verkiezingen een hele uitdaging. 260 ton materiaal moet naar de verschillende kiesbureaus in heel de DRC worden vervoerd.

Al het personeel is degelijk opgeleid volgens het systeem 'train de trainer'. 127 in Kinshasa opgeleiden hebben 958 voorzitters van de kiesbureaus gevormd, die op hun beurt hun bijzitters opleidden (17.000).

De campagne loopt 30 dagen (28 oktober tot 26 november middernacht). De eerste drie weken verliepen zeer rustig. De laatste week kenmerkt zich door een zekere onverdraagzaamheid onder kandidaten en militanten. Alle verantwoordelijken binnen de partijen, het middenveld en journalisten zijn opgeroepen om de wet te respecteren en zich goed te gedragen.

De bureaus zelf gaan om 5u open, een uur voor het publiek binnen mag. Observatoren zullen kijken of de urnes leeg zijn, hoeveel stembrieven er binnen komen, of de neutraliteit rond het bureau gerespecteerd wordt.

Elk kiesbureau wordt telbureau als de laatste kiezer die om 17u nog in de rij stond heeft gestemd. Eerst worden de presidentsverkiezingen geteld (11 kandidaten), daarna het parlement (154 kandidaten voor Zuid-Kivu). In Zuid-Kivu alleen zullen 80.000 getuigen meevolgen. Er zijn voor de streek 8.625 observatoren geregistreerd, waarvan 16 internationale. Er zijn 3.707 bureaus in Zuid-Kivu (63.000 in DRC). Hun resultaten gaan naar 641 verzamelpunten en dan naar 9 centra.

Op 5 december moeten alle stembrieven in Kinshasa zijn. Op 6 december doet het Hooggerechtshof uitspraak over de president. Tegen half januari worden de resultaten van de parlementsverkiezingen verwacht.

27 november 2011

Indrukken van de laatste dagen van de campagne

De sfeer aan de vooravond van de verkiezingen was enthousiast. Militanten van de twee kanshebbers voor de presidentsverkiezingen in Zuid Kivu - Kabila en Kamerhe —waren erg zichtbaar in het centrum van de stad. Tot in de verder afgelegen dorpen kwamen ook kandidaten voor de parlementaire verkiezingen zich verkopen. Zowel met campagnewagens vol muziek, vlaggen en enthousiaste aanhangers, als met affiches die overal goed zichtbaar hingen. De sfeer was op geen enkel ogenblik gespannen. Er was een gezonde concurrentie, zeker toen een stoet Kabila-aanhangers door Bukavu trok en iedereen er 3 vingers opstak (Kabila heeft nr. 3) terwijl aan de kant van de straat de Kamerhe getrouwen de 5 opstaken. Men zegt hier dat Kamerhe het geluk aan zijn kant heeft. Hij heeft nr. 5 en zal —als hij wordt verkozen —de vijfde president van DRCongo worden. De inwoners hier zijn er stellig van overtuigd dat hij het haalt, hij is van hier. Toch is in het straatbeeld Kabila veel prominenter aanwezig.

De eerste inspectie van de kiesbureaus

Ter voorbereiding van het echte observatiewerk en om tijd te winnen morgen, inspecteerden we vandaag negen kiesbureaus in Bukavu centrum, de populaire wijken Kandutu en Bagira en een kiesbureau in het territorium Kabare. Over het algemeen lijkt deze verkiezing goed voorbereid.

Er is politie aanwezig in elk bureau voor de bewaking 's nachts en de veiligheid tijdens het kiezen zelf. In elk bureau was minstens één verantwoordelijke voor de kiesverrichtingen aanwezig. In 8 van de 9 bureaus was al het materiaal aanwezig en werd de inrichting van de lokalen zelf in gereedheid gebracht. Urnen, kieshokjes, stembiljetten, kieslijsten, inkt, P.V.’s en hesjes voor de medewerkers lagen in afgesloten lokalen. Voor elk bureau hangen de kieslijsten in alfabetische volgorde uit, wat voor sommigen een ware zoektocht naar hun naam betekent. Over het algemeen vinden mensen hun naam wel terug, al moet vermeld dat sommige kiezers zich zorgen maken omdat ze niet voorkomen op de lijst. De kiescommissie CENI heeft weliswaar verzekerd dat elkeen met een geldige stemkaart in het aan hem toegewezen kieslokaal zijn/haar stem kan uitbrengen, ook na de officiële sluitingstijd en op voorwaarde dat hij/zij zich voor 17 uur aanbood.

Het was opvallend dat heel wat kiezers na de mis aan de stemlokalen al een kijkje gingen nemen om zich goed voor te bereiden op deze belangrijke dag. De wil om te stemmen is dan ook groot. Men ziet duidelijk het belang in van deze volgende stap in het democratiseringsproces in Congo.

28 november 2011

De teerling is nog niet geworpen

Het verloop van de verkiezingen

Om 5u30 maandagochtend stonden we aan het eerste stembureau om de start van de verkiezingen mee te maken. Alles leek goed voorbereid en georganiseerd. Na een uurtje —toen alles goed op gang was - trokken we naar de populaire buurten Kadutu en Bagira. Ook daar was alles in orde, al verliepen de administratieve verrichtingen trager waardoor zich lange rijen vormden. Mensen werden er wat ongeduldig maar waren gerustgesteld toen ze hoorden dat al wie zich om 17u nog aan het kiesbureau bevond nog zou kunnen stemmen. Het toont alleszins hoe gemotiveerd mensen zijn om hun stem uit te brengen.

Enkel in het kiescentrum van het Athenee l’Institut d’Ibanda hoorden we dat vele mensen er niet konden stemmen omdat een ander bureau aan hen was toegewezen, vaak vele kilometers verderop, in een ander kiesdistrict.

In enkele bureaus had men een soepele invulling van het ‘geheim van de stemming’, vooral als analfabeten werden bijgestaan door buitenstaanders of getuigen. Echte onregelmatigheden of grove schendingen van de kiesprocedure hebben we niet vastgesteld.

Stemmen tellen

Tegen 17u30 keerden we terug naar ons eerste bureau in het College vlakbij het hotel. Men had er net bepaald hoeveel stemmen er waren uitgebracht. Bij ons was de opkomst bijna 70%, wat toch relatief veel is voor vrije verkiezingen.

Het tellen van de presidentskandidaten verliep vlot. Tegen 20u hadden we een voorlopige uitslag: Kamerhe ruim op kop met bijna 70 %, Kabila tweede met 26 % en Tshisekedi rond de 3%.

De uitslag van de parlementsverkiezingen liet langer op zich wachten. Logisch met 153 kandidaten. In ons bureau haalt Kizito Mushizi Nfundiko het makkelijk. Hij is een graag gezien figuur uit het middenveld van Zuid-Kivu en komt op voor de partij van Kamerhe, UNC. Rond middernacht was het eerste telbureau klaar. Van onrust of onvrede was geen sprake. De talrijk aanwezige getuigen en observatoren waren kritisch en correct. De mensen van de verkiezingscommissie CENI waren bijzonder goed opgeleid en namen hun taak heel ernstig.

Uit gesprekken met andere observatoren begrijpen we dat de verkiezingen in andere provincies heel verschillend zijn verlopen. In sommige bureaus was er wel sprake van ernstige incidenten. Ook de uitslag zal er vermoedelijk helemaal anders zijn. De teerling is dus nog niet geworpen.

Bart Staes, Europees parlementslid voor Groen!

Barbara Redant, medewerker Bart Staes